Tímarit Máls og menningar - 01.03.2017, Qupperneq 100

Þ o r va l d u r G y l fa s o n
100 TMM 2017 · 1
mun milli innlánsreikninga og útlána. Það var hægt í skjóli þess að engin
erlend samkeppni var til staðar á íslenskum fjármálamarkaði. Þetta greiddi
götuna fram að hengifluginu árið 2008. Eins var aukinn ójöfnuður upp úr
1995 ekki viðurkenndur opinberlega af íslenskum stjórnvöldum, að Hagstofu
Íslands meðtalinni, fyrr en eftir hrunið.
Hvernig gat þetta átt sér stað á Íslandi? Af því er löng saga sem allmargir
höfundar hafa rakið. Þorvaldur Gylfason, Bengt Holmström, Sixten Kork-
man, Hans Tson Söderström og Vesa Vihriala segja söguna í bók sinni
Nordics in Global Crisis (2010, 7. kafli). Ýmsir höfundar rekja aðdragandann
frá ýmsum hliðum í safnritinu Preludes to the Icelandic Financial Crisis
(ritstj. Robert Aliber og Gylfi Zoega, 2011). Einnig má nefna ritgerð Roberts
Wade og Sigurbjargar Sigurgeirsdóttur „Iceland’s Rise, Fall, Stabilisation and
Beyond“ í Cambridge Journal of Economics (2012) og ritgerð Stefáns Ólafs-
sonar og Arnalds Sölva Kristjánssonar „Income Inequality in Boom and
Bust: A Tale from Iceland’s Bubble Economy“ in bókinni Income Inequality
Economic Disparities and the Middle Class in Affluent Countries frá Stanford
University Press (2013). Loks ber að nefna bók Guðrúnar Johnsen Bringing
Down the Banking System: Lessons from Iceland (2014) og ritgerð höfundar
„Iceland: How Could This Happen?“ í bókinni Reform Capacity and Macro­
economic Performance in the Nordic Countries frá Oxford University Press
(2015). Látum nægja hér að nefna hömlulausa stefnu stjórnvalda fyrir hrun,
þar sem skattbyrðunum var velt af þeim ríku yfir á hina. Án þess að það
væri sagt berum orðum, var fyrirmyndin fengin frá ríkisstjórn George W.
Bush í Bandaríkjunum. Viðskiptaráð Íslands fylgdi sömu línu og hældist
um af því að stjórnvöld hefðu hrint í framkvæmd nær öllum tillögum þess.
Ekki mjög löngu fyrir hrunið 2008 lýsti Viðskiptaráð yfir og lagði til skrif-
lega, „að Ísland hætti að bera sig saman við Norðurlöndin enda stöndum
við þeim framar á flestum sviðum.“ (Viðskiptaráð, Viðskiptaþing: Ísland
2015, bls. 22, Reykjavík, febrúar 2006). Samkvæmt vitnisburði frammi fyrir
Landsdómi 2012, þá gerðu yfirmenn Seðlabankans sér grein fyrir því árið
2006 að bönkunum yrði ekki bjargað og líktu þeim við Ponzi-svikamyllu.
Samt sem áður hélt Seðlabankinn áfram að veita bönkunum lán í tvö ár og
Viðskiptaráð greiddi mikið fé fyrir tvær alræmdar skýrslur, samdar í sam-
vinnu við erlenda sérfræðinga, þar sem því var haldið fram að bankarnir
stæðu vel. Þannig var skirrst við að horfast í augu við vandann allt til ársins
2008 (Aliber og Gylfi Zoega, 2011, 9. og 10. kafli; Ferguson, 2012, 8. kafli).
Af þessu að dæma má telja líklegt, eða vel mögulegt að minnsta kosti, að
andrúmsloft oflætis í viðskiptalífi jafnt og stjórnmálum á veltiárunum – sú
útbreidda hugmynd að peningar væru ekkert mál, að allt væri hægt – hafi
ýtt undir ófyrirleitnina sem keyrði bankana í þrot, og raunar landið sjálft,
aðeins fáeinum árum eftir að bankarnir voru einkavæddir á rússneska vísu
í hendur vildarvina 1998–2003.
John Kenneth Galbraith hefði ekki orðið hissa. Samt er ekki hægt að sýna