Tímarit Máls og menningar - 01.03.2017, Blaðsíða 75

Þa k k a r áva r p
TMM 2017 · 1 75
Hér langar mig að setja fram efasemdir mínar, efasemdir sem eru í anda Pas-
cals, skelfilegar efasemdir sem geta þó kveikt vonarneista.
Eðlilega og almennt viðtekna hugmyndin er sú að manneskjan geti framið
hetjudáðir og grimmdarverk vegna þess að hún er knúin áfram af trú, yfir-
leitt á einhvern guð en stundum á byltingarhugsjón.
Efasemdir Pascals felast í því að á manneskjuna rennur stundum æði sem
veldur því að hún verður ofbeldisfull, grimm, morðóð og þá grípur hún til
allskyns fyrirbæra eins og trúarbragða, hvaða málstaðar sem er, en yfirleitt
eru það þó trúarbrögð, til að réttlæta gjörðir sínar.
Þá breiðist grimmdin og morðæðið út um allt land og étur samfélagið
að innan. Og skyndilega lýkur því. Hvers vegna lauk frönsku byltingunni?
Hvers vegna varð fólk skyndilega þreytt á blóðbaðinu? Það veit enginn.
Skyndilega og án þess að ljóst sé hvers vegna, linast fólk upp, blóðþorstinn
slokknar skyndilega.
Er það kannski þannig sem framgangi Íslamska ríkisins lýkur, án raun-
verulegrar ástæðu, bara sisvona og enginn veit hvers vegna?
Philippe Muray fjallar lítið um þennan grimmilega, ofbeldisfulla, karlmann-
lega heim, hann lést áður en hann fór að verða virkilega áberandi. Hann
skrifar einkum um hinn þreytta, makráða og kvíðna heim Vesturlanda og
hann hefur líka heldur betur reynst sannspár.
En áður en ég segi ykkur aðeins frá Philippe Muray langar mig að lesa fyrir
ykkur frægan kafla úr bók eftir Tocqueville, þó ekki væri nema ánægjunnar
vegna því það er alltaf alveg sérlega ánægjulegt að sjá svona miklar gáfur og
stílfimi fara saman.
„Mig langar að kanna það með hvaða hætti hin nýju ráðandi öfl gætu birst
í heiminum: ég sé fyrir mér ótölulegan fjölda manna sem eru eins og jafnir
og snúast linnulaust um sjálfa sig til að veita sér dálitla en ómerkilega ánægju
sem fyllir sál þeirra. Hver og einn þeirra heldur sig út af fyrir sig og virðist
ósnortinn af örlögum allra hinna: börn hans og nánir vinir mynda allt
mannkynið í hans augum. En hvað varðar hag samborgara hans, þá stendur
hann álengdar við þá en sér þá ekki. Hann snertir þá en finnur ekki fyrir
þeim. Hann er einungis til fyrir sjálfan sig og sjálfan sig einan og enda þótt
segja megi að hann eigi enn fjölskyldu er að minnsta kosti hægt að staðhæfa
að hann eigi sér ekkert föðurland.
Upp af slíkum mönnum rís gríðarmikið og drottnandi vald sem tekur
alfarið að sér að tryggja nautnir þeirra og gæta örlaga þeirra. Það er algert,
smámunasamt, reglufast, forsjált og milt. Það gæti líkst valdi föðurins ef það
hefði svipuðu hlutverki að gegna, að undirbúa karlmenn undir fullorðins-
árin. En þvert á móti leitast það einungis við að festa þá endanlega í æskunni.
Það vill að borgararnir gleðjist svo fremi sem þeir hafi einungis hugann við
það að gleðjast. Það stuðlar gjarnan að hamingju þeirra, en vill ráða því hvað