Tímarit Máls og menningar - 01.03.2017, Blaðsíða 131

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2017 · 1 131
ið er: nei. Á plánetu þar sem heilu þjóð-
irnar hverfa inn í milljarða manneskja
sem lifa og hrærast hér á fleygiferð um
geiminn getur verið nánast ótrúlegt að
sjá hvað býr í ævi einnar manneskju, í
höfundarverki eins rithöfundar; það
staðfestir svo rækilega margslunginn
veruleika manneskjunnar að ein per-
sóna verður aldrei greind í einni bók og
ekki í fimmhundruð bókum. Til þess
eru bækur vanmáttugur miðill. Þær geta
aftur á móti varðveitt kjarna sem nálg-
ast má manneskjuna um og komast nær
skilningi á stöðu hennar í heiminum. Í
verkum Þórbergs má finna þessa
mannlegu nánd sem er svo skrítin og
flókin og fólk hefur síðustu hundrað
árin klórað sér í kollinum yfir og
afgreitt hann sem ofvita fyrir. Öllum
þessum margbreytileika verka Þórbergs
kemur Soffía Auður vel til skila í fyrstu
bókmenntafræðilegu heildarúttektinni á
höfundarverki hans.
Hér er yfirlitsritið um frásagnarlist
Þórbergs sem sárvantaði loks komið til
okkar. Það bíður framtíðarinnar að færa
okkur ekki minni rit um einstök verk
Þórbergs. Það mætti skrifa langt mál um
ævisöguleg rit Þórbergs hvert fyrir sig,
greina hverja Suðursveitarbók ofan í
frumeindir, kafa mun dýpra ofan í Bréf
til Láru – tilurð þess, forsendur og
afleiðingar – en nokkru sinni hefur
verið gert; það mætti skrifa bók á stærð
við símaskrá, ef símaskrár væru enn til,
um kveðskap Þórbergs og fræðilegan
áhuga hans á kveðskaparlistinni og þá
ekki síst fornkvæðum (hvar í liggur
brandarinn um Eddu, „prologus“ og
koll-leka hans Snorra Sturluson). Þá
liggur „ljóðabókin sem allir vildu
gleyma,“ Marsinn til Kreml, að mestu
óbætt hjá garði (199–200),17 en flestum
hefur hingað til dugað að lesa svar
Hannesar Péturssonar við þeirri send-
ingu.18 Það hefur ennþá enginn utan
Guðmundur Andri Thorsson, mér vit-
andi, tekið til greiningar Rauðu hætt­
una19 eða gruflað af nokkurri alvöru í
andlegum málefnum þeim sem Þór-
bergur byggði lífsspeki sína á. Um hvort
tveggja mætti skrifa langar ritgerðir. Og
enn er ýmislegt til í handriti sem varpað
getur frekara ljósi á þennan mann og
flækt mynd okkar af honum enn fremur
en þegar hefur verið gert. Af nógu er
enn að taka í Þórbergsfræðum.
Það má ekki skilja mig sem svo að ég
vildi að Soffía Auður hefði gert allt þetta
í bók sinni. Það væri undarleg krafa.
Nógu er ritið ítarlegt til að það hvarfli
að lesandanum að gaman væri að sjá
upplitið á Þórbergi ef hann væri meðal
vor til að lesa það. Það sem ég vildi sagt
hafa er það að með Ég skapa – þess
vegna er ég hefur Soffía Auður gert
okkur enn betur kleift en áður að sjá
veginn framundan og hvar hann kvísl-
ast. Við eigum enn eftir að sjá hvar leið-
irnar liggja saman að lokum en það er
nú einu sinni það sem gerir fræðin þess
virði að iðka þau.
Tilvísanir
1 Sjá t.d. Halldór Guðmundsson, Skáldalíf
(Reykjavík: JPV, 2006); Pétur Gunnarsson,
ÞÞ í fátæktarlandi, ÞÞ í forheimskunarlandi
(Reykjavík: JPV, 2007 & 2009);. Þá ber að
nefna rit Helga M. Sigurðssonar, Frumleg
hreinskilni: Þórbergur Þórðarson og menn­
ingin á mölinni í upphafi aldar (Reykjavík:
Árbæjarsafn|Hið íslenska bókmenntafélag,
1993). Ýmsar frumlegar nálganir er þó að
finna í Að skilja undraljós í ritstjórn Berg-
ljótar Soffíu Kristjánsdóttur og Hjalta Snæs
Ægissonar (Reykjavík: Bókmennta- og
listfræðistofnun Háskóla Íslands|Háskólaút-
gáfan, 2010).
2 Hér er að vísu sitthvað skilið út undan, svo
sem skrif Þórbergs um spíritisma, esperant-
isma og sósíalisma. Að þessu fann Bergljót
Soffía Kristjánsdóttir við doktorsvörn Soffíu
Auðar og færði fyrir því ágæt rök (sem ég
vona að rati á prent eins og andmælaræður