Tímarit Máls og menningar - 01.03.2017, Blaðsíða 109

F é l a g s a u ð u r , e f n a h a g s þ r e n g i n g a r o g Í s l a n d 1
TMM 2017 · 1 109
er frammi fyrir dómstólum eða almenningi. Sumir þeirra tala enn um
„svo kallað“ hrun eins og ekkert sérstakt hafið borið til, sýnilega ónæmir
fyrir þjáningum allra þeirra sem misst hafa heimili sín og sparifé, heima
og erlendis, beinlínis vegna hrunsins. Að fyrrnefndum formanni Sam fylk-
ingar innar undanskildum og aðaleiganda Landsbanka Íslands, Björgólfi
Thor Björgólfssyni,3 hefur enginn beðist afsökunar. Aðrir henda á lofti
hug takið samsekt og segja að stjórnmálamenn hafi verið kosnir sem síðan
hafi komið bankastjórnendunum í aðstöðu til að keyra landið í þrot. Aðrir
halda því fram að allir Íslendingar beri ábyrgð. Því ef allir bera ábyrgð þá ber
enginn ábyrgð. Meiðyrðamálum af pólitískum rótum hefur fjölgað.
Þetta andrúmsloft hefur getið af sér lýðskrum sem kryddað er með andúð
á útlendingum, en það hefur ekki áður gerst í stjórnmálum á Íslandi. Að
hluta til er andúðin vakin af þróun mála í sumum öðrum ríkjum Evrópu, þar
á meðal í Finnlandi, Frakklandi, Svíþjóð og á Bretlandseyjum. Að hluta til
stafar hún af löngun til að afstýra gagnrýni á þá sem heimamenn telja bera
höfuðábyrgð á hruninu og með fáránlegum ásökunum kenna útlendingum
um, þ. á m. Evrópusambandinu og Alþjóðagjaldeyrissjóðnum. Fyrrum for-
seti Íslands sem var gagnrýndur í skýrslu RNA (2010, 8. bindi, 170–178) fyrir
blygðunarlaust auglýsingaskrum í þágu bankanna og annarra viðskiptahags-
muna fyrir hrun talaði eftir hrun af lítilsvirðingu um Evrópusambandið og
Norðurlönd en lagði í staðinn áherslu á vináttu Íslands við Rússland, Kína
og Indland. Ný staða Íslands sem gefin er í skyn með þessu, lands sem var
stofnaðili að NATO frá 1949 og umsóknarríki að Evrópusambandinu frá
2009, endurspeglar að hluta til niðurlægingu sem sumir íslenskir stjórn-
málamenn upplifa sem svo. Niðurlægingin felst í að hafa þurft að þiggja
skilyrta aðstoð frá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum vegna þess að engin skilyrðis-
laus lán stóðu til boða í Evrópu eða Bandaríkjunum (eða í Rússlandi ef því
er að skipta). Leit Íslands að „nýjum vinum“ þarf einnig að skoða í ljósi ein-
hliða ákvörðunar Bandaríkjahers um að draga herlið sitt frá Íslandi 2006
í óþökk stjórnvalda. Frá lokum síðari heimsstyrjaldar fram til ársins 2006
námu árlegar tekjur af veru bandaríska hersins á Íslandi að jafnaði um 2%
af landsframleiðslu.
Aukið lýðskrum þjónar einnig öðrum tilgangi: að reka fleyg á milli Íslands
og Evrópusambandsins og minnka þannig líkurnar á að sérhagsmuna-
hópum – aðallega moldríkum eigendum stórútgerðarinnar og meðreiðar-
sveinum þeirra – verði settur stóllinn fyrir dyrnar með aðild að sambandinu
og tilheyrandi valddreifingu. Tilraun ríkisstjórnarinnar 2013–2016 til að
draga einhliða til baka aðildarumsókn Íslands að Evrópusambandinu lýsir
vandanum. Í stað þess að setja umsóknina í salt líkt og svisslendingar gerðu
1992, þannig að taka mætti upp viðræður að nýju hvenær sem hentaði, þá
ætlaði ríkisstjórnin sér að draga umsóknina alveg til baka. Nýtt Alþingi
hefði þá orðið að hefja leikinn aftur á byrjunarreit og afla nýs samþykkis
hvers og eins aðildarlands sambandsins. Það gæti reynst þungur róður. Hins