Tímarit Máls og menningar - 01.03.2017, Blaðsíða 140

U m s a g n i r u m b æ k u r
140 TMM 2017 · 1
falls. Djass fór að verða hluti af sögu
nútímatónlistar enda hafði aldrei verið
lokað þar á milli – Debussy samdi „rag-
time“ og „cake-walk“ og hafði síðan
sjálfur áhrif á þróun djassins, og í
sumum tónsmíðum millistríðsáranna
voru síðan sterk áhrif frá djassi – og
gátu þessi umskipti birst í því að verk
eftir Duke Ellington voru leikin á
symfóníutónleikum t.d. við hliðina á
verkum eftir Stravinski. Þennan múr
höfðu djassunnendur reyndar lengi vilj-
að rífa. Það var kannske enn óvæntara
að múrinn milli „æðri tónlistar“ og þess
sem áður hafði verið kallað „dægurtón-
list“ en var það ekki lengur fór líka að
riða til falls. Í ljós kom að „dægurlög“
lifðu stundum allmiklu lengur en eitt
dægur, þau voru „sígild“ á sínu sviði
(„evergreen“ var sagt), og voru lög Bítl-
anna endanleg sönnun fyrir því, þau
voru jafnvel flutt í hljómsveitarútsetn-
ingum á symfóníutónleikum. Það
reyndust vera margar vistarverur í hús-
inu hennar Evterpu, og sums staðar inn-
angengt milli þeirra.
Hér hefur langur lopi verið teygður
til lítillar peysu en hún stendur samt
fyrir sínu og er nytjaflík ef menn vilja
klæða tónlistarsöguna í nýjan búning
eftir þessar umturnanir allra gilda, því
það er vandaverk. En þennan vanda
hefur Árni Heimir Ingólfsson leyst ypp-
arlega vel í bók sinni Saga tónlistarinn­
ar, tónlist á vesturlöndum frá miðöldum
til nútímans, kannske eins vel og unnt
er að gera á þessu stigi málsins. Bókin er
harla ítarleg og yfirgripsmikil og þar að
auki vel skrifuð, höfundurinn þræðir
bilið milli þess að vera of tæknilegur í
umfjöllun um tónfræðileg atriði og vera
yfirborðslegur – þarna eru m.a. allmörg
nótnadæmi -, útskýringarnar eru liprar
og málið er kryddað alls kyns sögum og
athugasemdum, stundum skrítlum um
verk og tónskáld. Bókin ætti því að
gagnast breiðum hópi lesenda, sem geta
notað hana hvort tveggja til uppbyggi-
legs lestrar og til uppflettinga, og því
ómissandi á bókahillum tónlistarunn-
enda.
Í fyrri hluta verksins, sem rekur sögu
tónlistar allar götur frá miðöldum til
loka nítjándu aldar má kannske segja að
akurinn sé plægður, en þar nýtur höf-
undur líka allra þeirra rannsókna sem
gerðar hafa verið á síðustu áratugum,
svo og þeirra breytinga sem orðið hafa á
smekk manna og viðhorfum, – breyt-
inga sem lýsa sér í auknum skilningi og
eru að talsverðu leyti nútímatónskáldum
að þakka. T.d. er vel sagt frá ísó rythm-
ískum tónsmíðum endurreisnartímans
sem mönnum hætti lengi til að líta á
sem tilgangslausar tæknibrellur en rað-
sinnuð tónskáld hófu til vegs og virðing-
ar, enda varð Webern fyrir áhrifum
þaðan. Einnig fær Gesualdo sína
umfjöllun, en á hann var nánast litið
sem skrímsli þangað til Stravinskí tók
hann upp á sína arma. Á síðustu árum
hafa bæði höfundar ísórythmískra verka
og sjálfur Gesualdo fengið sinn fasta
sess á tónleikum og á geisladiskum. Svo
kemur þekkingin nýja einnig fram í því
að í staðinn fyrir að láta sér nægja að
nefna forn tónskáld kannske að viðbætt-
um fáeinum upplýsingum um starfs-
vettvang greinir Árni líka frá einstökum
verkum þeirra, þeim sem nú vekja
athygli; það gladdi t.d. mitt hjarta að
hann skyldi fjalla um hið merka verk
„Prophetiae Sybillarum“ eftir Orlando
di Lasso, sem áður lá í gleymsku.
En vandinn rís upp þegar kemur að
tónlist tuttugustu aldar. Hvernig á að
gera grein fyrir öllum þeim broguðu til-
raunum, stefnum og straumum sem
leikið hafa um tónlistarsali? Hvað af því
eru lífvænlegar greinar á meiði tónlist-
arinnar og hvað eru fúaspítur? Svo bæt-
ist annað við, því miður, sem var nýj-