Tímarit Máls og menningar - 01.09.2017, Síða 34

Þ o r g e i r Tr y g g va s o n
34 TMM 2017 · 3
hafa í huga að eins og frægt er var Jagó kona í þeirri uppfærslu, svo merking
senunnar fékk enn annan snúning við það. Tvær konur, önnur nýgift, hin
hokin af reynslu hjónabandsins að ræða um karlsins gagn og nauðsynjar.
Ekkert skrítið við það. Stingur mun meira í stúf á prenti.
Fyrir komandi kynslóðir
„… og ég held að það sé ýmislegt hér, sem fremur þyrfti að laga en ein lína í Shake-
speare. Ég sjálfur hef aldrei lagt mig sérstaklega eftir Shakespeare, og það er mín
skoðun, að fólk hér á landi hafi ekkert við hann að gera, því það skilur ekkert í honum.
Benedikt Gröndal, Út af „Othello“, Norðanfari 1885
Margvísleg sérstaða greinir leiktexta frá öðrum bókmenntagreinum. Ein
þeirra er sú staðreynd að leikrit er sífellt verið að endurþýða. Fátítt er að
erlendar skáldsögur birtist í nýjum þýðingum ef nothæf þýðing er til. En hér
höfum við þrjár þýðingar á Óþelló, allar vel nothæfar. Þetta er regla frekar en
undantekning í leikhúsinu. Ekki bara þegar kemur að Shakespeare. Miller,
Williams, O’Neill, Ibsen hafa allir ratað upp á svið undanfarin leikár í nýjum
íslenskum búningi, þó nokkurra áratuga gamlar þýðingar á verkunum liggi
fyrir, og ekkert bendi til annars en þær séu í sjálfu sér vel leikanlegar.
Það er haft fyrir satt að þýðingar eldist hraðar og verr en frumtextar,
og það má vel vera. Ein skýring á þessu vinnulagi leikhússins er sú að það
hentar vel að hafa þýðandann til taks við úrvinnslu leiktextans, enda stendur
afstaða nútímaleikhúss til klassískra leikrita nær því að líta á þau sem hráefni
í sköpun en listaverk til túlkunar.
Leiksýningar eru hverful list, en bækur hverfa ekki svo glatt. Þýðing Hall-
gríms Helgasonar á Óþelló er frjálslegri en verk fyrirrennara hans, talar á
stundum beint inn í samtímann og ólíklegt að þær vísanir standist allar
tímans tönn, frekar en óteljandi smáatriði í verkunum sjálfum, sem í dag
kalla á neðanmálsgreinar til að þær ljúkist upp fyrir lesendum.
Texti Óþellós tók talsverðum breytingum í vinnu Vesturportsfólks. Þér-
ingum var eytt, persónum fækkað, atriði færð til, texti fluttur úr munni
einnar persónu til annarrar og tali um kynþátt Óþellós breytt, m.a. með
því að nota „kakkalakki“ í stað „mára“. Kynvíxl Jagós og Emilíu hefur líka
vafalaust kallað á breytingar. Styttingar voru umfangsmiklar, auk þess sem
aukið var í textann að minnsta kosti tveimur löngum köflum: Ræðu um
„útlendingaógnina“ sem lögð er í munn Brabantíós, föður Desdemónu, og
samtali þar sem leikkonur sýningarinnar brjótast út úr persónum sínum
og ræða jafnréttismál við áhorfendur. Ég sakna þessara kafla í útgefinni
þýðingunni. Þeir eru bráðskemmtileg dæmi um orðsnilld Hallgríms og hefðu
sómt sér vel sem viðauki. Einnig hefði verið gagn að einhverri greinargerð um
vinnubrögð og afstöðu þýðandans og jafnvel um afdrif textans í sýningunni.
Þannig hefði hinn útgefni texti gengist skýrt við eðli sínu; að vera ætlaður