Þjóðarbúskapurinn - 01.08.1983, Síða 82

80
miðju ári 1981, en þau jukust um 83% frá júnílokum 1981 til jafnlengdar 1982.
Þar af jukust íbúðalán um 68%, en lán til annarra viðfangsefna rúmlega
tvöfölduðust. Síðari helming 1982 dró mikið úr lánveitingum til einstaklinga, og
aukningin yfir árið nam um 58%. Útlán til fyrirtækja jukust hins vegar um 96%
á árinu. Þar af jukust lán til sjávarútvegs um 119%, einkum vegna hinnar erfiðu
stöðu greinarinnar.
Mikil aukning útlána umfram innlánaaukningu hlaut að leiða til stórversnandi
lausafjárstöðu innlánsstofnana árið 1982. Frá ársbyrjun til ársloka rýrnaði
staðan um 920 milljónir króna. í ársbyrjun 1982 var lausafjárstaðan með allra
besta móti, eða jákvæð um 3,9% af innlánum. í árslok var lausafjárstaðan hins
vegar neikvæð um 660 milljónir, en það svarar til 6,2% af innlánum. Þarf að
leita allt aftur til ársins 1968 til að finna dæmi um lakari lausafjárstöðu.
Reikningar Seðlabankans fyrir árið 1982 sýna mikið fjárstreymi frá honum til
innlánsstofnana. Þannig jukust endurkaup bankans á afurðalánum afar mikið,
eða um 111%. Mest varð aukningin í endurkaupum afurðalána iðnaðarins eða
um 177%, meðal annars vegna rýmkaðra endurkaupareglna. Endurkaup
afurðalána sjávarútvegsins jukust um 119% og landbúnaðar um 58%.
Árið 1981 voru tekin upp nokkur nýmæli við stjórnun peningamála. Seðla-
bankanum var veitt lagaheimild til að ákveða hærri og sveigjanlegri bindiskyldu
á tímabilinu 1. maí 1981 til 30. apríl 1983 en kveðið er á um í lögum bankans.
Markmið þessarar bindiskyldu er að draga úr útlánagetu innlánsstofnana, þegar
peningaframboð er mikið og lausafjárstaða því góð. Bindiskylda kom þó of seint
á árinu 1981 til þess að hafa tilskilin áhrif, en á síðasta ári var henni beitt
nokkuð. Þannig var hún hækkuð í þremur þrepum upp í 5% af heildarinnlánum
hinn 30. apríl, og hélst svo þar til 1. september, er hún var lækkuð í 2% og loks
felld niður 1. nóvember síðastliðinn. Þá tók Seðlabankinn upp það nýmæli á
árinu 1981 að veita innlánsstofnunum skammtímafyrirgreiðslu í formi víxla, til
að mæta ófyrirséðum sveiflum í lausafjárstöðu. Hverri innlánsstofnun er
úthlutaður víxilkvóti í samræmi við innlánsstöðu í upphafi árs. Hinn 1. nóvember
1982 var gerð mikilsverð breyting á viðskiptum Seðlabanka og innlánsstofnana,
sem miðaði að því að yfirdráttur innlánsstofnana yrði hrein undantekning.
Seðlabankinn getur nú veitt innlánsstofnunum, sem eiga í erfiðleikum vegna
slæmrar lausafjárstöðu, bráðabirgðalán í stað yfirdráttar, en þau eru háð
skilyrðum um, að lánastefnu viðkomandi innlánsstofnunar sé breytt þannig, að
lausafjárstaða batni. Reglur um yfirdrátt voru hertar þannig, að nú úthlutar
Seðlabanki hverri stofnun yfirdráttarþrepum og fara nafnvextir stighækkandi
eftir því hvað yfirdráttur á viðskiptareikningi nemur mörgum þrepum. Að auki
var yfirdrætti hverrar stofnunar hjá Seðlabankanum sett ákveðið hámark.
Refsivextirnir eru lægstir 4,5% á mánuði en hæstir 8%, en það svarar til 150%
ársvaxta. Með þessum nýjungum á sviði peningamála hefur peningamálastjórn
verið komið á fastara form en áður.
Þróun peningamála síðustu tvö árin sýnir augljóslega þá hættu, sem er