Milli mála - 2020, Blaðsíða 41

Milli mála 12/2020 41
KRISTÍN INGVARSDÓTTIR

10.33112/millimala.12.1
önsku samfélagi á meðan á Japansdvölinni stóð og hvernig rithöf-
undurinn Jón Sveinsson, Nonnabækurnar og viðhorf Jóns pössuðu
(eða pössuðu ekki) inn í þann veruleika. Hins vegar vekur athygli hve
gríðarlega mikil umfjöllun var um dvöl Jóns í Japan og hve víða
hann kom við. Þessar heimildir eru vitnisburður um margþætta sýn
Japana á Jón og verk hans. Fjölbreyttur birtingarvettvangur segir
einnig sína sögu.
Það er augljóst að mikil kynningarherð fór af stað við komu Jóns
til landsins. Íslenski bakgrunnurinn vakti hvarvetna forvitni og at-
hygli en þýskur bakgrunnur Jóns hefur væntanlega heldur ekki spillt
fyrir af ýmsum ástæðum. Þjóðverjar og Japanir gengu í bandalag
síðla árs 1936 en Japanir höfðu þá einangrast mjög á alþjóðavettvangi
og áttu fáar aðrar vinaþjóðir. Sophia-háskólinn var rekinn af þýska
umdæmi Jesúítareglunnar og miklar þýskar áherslur voru í starfi há-
skólans. Kristni og kristniboð mætti nokkurri tortryggni í Japan og
allt bendir til þess að Sophia-háskólinn hafi jafnframt þurft að laga
sig mjög eindregið að kröfum stjórnvalda um menntun og inn-
rætingu í anda ströngustu þjóðernishyggju Japana eftir Yasukuni-
atvikið árið 1932, sem tefldi tilvist háskólans í tvísýnu. Á hinn
bóginn höfðu Japanir lengi borið virðingu fyrir Þýskalandi og þýskri
menningu, þannig að tenging við þýskan jesúítaskóla var bæði kostur
og galli.
Fyrir Jóni var Japan sannkallað drauma- og ævintýraland og í ljósi
ofangreindra aðstæðna er mjög ólíklegt að hann hafi heyrt miklar
gagnrýnisraddir gagnvart Japönum meðal gestgjafa sinna eða í
nánasta tengslaneti. Þá hafði rómuð gestrisni Japana sitt að segja.
Dvölin í Japan styrkti því þá jákvæðu mynd sem Jón hafði af Japan
fyrir komuna til landsins og í skrifum sínum og dagbókarfærslum
verður honum tíðrætt um hve kurteisir, gáfaðir, vinnusamir og hug-
rakkir Japanir séu. Japanskur útgáfuiðnaður var gegnsýrður af rit-
skoðun þegar leið á fjórða áratug síðustu aldar en fátt bendir til þess
að sögur og greinaskrif Jóns hafi orðið fyrir ritskoðun stjórnvalda. Jón
er mjög hlyntur Japönum í öllum skrifum sínum og skoðanir hans
og umburðarlyndi gagnvart t.a.m. útþenslu Japans í Kína markast
mjög af japönskum áróðri og ríkjandi skoðunum þessara ára.76 Það er
76 Gunnar F. Guðmundsson, Pater Jón Sveinsson: Nonni, bls. 396–399. Sjá einnig dagbækur Jóns frá
Japansdvölinni.