Milli mála - 2020, Qupperneq 241

Milli mála 12/2020 241

10.33112/millimala.12.9
Helgi Skúli Kjartansson
Um þýðinguna
Latínutextinn er messusálmur eða sekvensa, oftast eignaður Tómasi frá Celano, reglubróður og ævisöguritara heilags Frans frá
Assisi, og þá ortur um eða skömmu fyrir 1250.1 Handritum eða les-
brigðum kann ég ekki skil á en hér er fylgt því orðalagi2 sem lengst
af var haftí sálumessuritúali kaþólsku kirkjunnar og þar með líka í
sálumessum tónskáldanna, Mozarts og fleiri.3
Alþekkt er þýðing Matthíasar Jochumssonar á þessum sálmi:
„Dagur reiði, dagur bræði“. Má kalla í senn ofdirfð og óþarfa að vinna
það verk að nýju og síst get ég kallað mig jafnoka Matthíasar að brag-
snilld. Það sem þó kom mér af stað, það er nafn Maríu í 13. erindi.
Hann les það sem nafn Maríu guðsmóður og þýðir: „Þú sem móður
þjáða reistir.“ Hef ég skilið það sem vísun til orða Jesú á krossinum til
móður sinnar, enda er það einmitt við krossinn sem María er kölluð
„móðirin þjáða“ – mater dolorosa eins og alþekkt er úr málaralistinni.
Að þessi skilningur orki tvímælis hafði ég ekki hugsað út í fyrr
en einhvern tíma upp úr aldamótum þegar nýjar hugmyndir um
Maríu Magdalenu voru komnar í tísku, ekki aðeins meðal guð-
fræðinga heldur á víðari menningarvettvangi. Þótt ég læsi mig aldrei
verulega inn í þá umræðu hafði ég veður af henni, frétti t.d. að sam-
kvæmt einhverjum af apókrýfu guðspjöllunum (þeim sem aldrei voru
1 Niðurlagið (tvö erindi eða a.m.k. fjórar hendingar) kann að vera viðbót eða breyting frá frumtexta.
Þar er ekki aðeins bragurinn frábrugðinn heldur stingur í stúf að skáldið einblínir þar ekki á eigin
sáluhjálp heldur biður fyrir „manni“ og „þeim“.
2 Stafsetning og greinarmerki eru með ýmsu móti í útgáfum. Hér er ritað ae en ekki æ, hins vegar
ekki i/u fyrir j/v (nema qu); greinarmerki ekki stranglega samræmd.
3 Þýðingin fylgir stranglega atkvæða- og bragliðaskipan frumtextans. Þar með er ekki sagt að hún
sé sönghæf. Þýðingu til söngs dugir ekki að gera eftir textanum einum heldur þarf að bera hana
saman við tónverkið og gæta þess að þagnir og endurtekningar falli eðlilega að textanum. Þegar
mörg tónskáld hafa notað sama textann, eins og hér, gæti þurft að laga þýðinguna að hverri tón-
smíð fyrir sig.