Milli mála - 2020, Side 245

Milli mála 12/2020 245
HELGI SKÚLI KJARTANSSON

10.33112/millimala.12.9
líkbrennslu). Eldur eða bruni er ekki nefndur í þessu sambandi (eldur
helvítis í 14. erindi er annað mál) en liggur í samhenginu. Báðar
þýðingarnar gefa í skyn að eldurinn sé jarðeldur. „Logaflæði“
Matthíasar, sem „drekkir“ jörðinni, hlýtur að minna íslenska viðtak-
endur á flæðigos. Þó að „sindur“ sé ekki beinlínis hraun heldur
neistar eða heitt gjall frá járnvinnslu og „sindurs flóð“ eiginlega flóð
af glóandi gjalli – eins og í Snorra-Eddu: „sem sindur það er renn úr
eldinum“ – þá er varla hægt að skilja það heldur sem annað en
líkingu fyrir glóandi hraun. Hér höfum við þá, báðir þýðendurnir,
freistast til að koma til móts við okkar sérstaka lesendahóp með
líkingu sem ekki felst í frumtextanum. Er þó ævinlega álitamál hve
langt megi ganga í því efni.
Hliðstæðri freistingu hef ég fallið fyrir í níunda erindi þar sem
skáldið biður Jesú vissulega að minnast sín, en ég hef þýtt það með
auðþekktu orðalagi Passíusálmanna („Hafðu, Jesú, mig í minni“).
Óbeinni vísun felst í þýðingu fjórða erindis þar sem dauðinn
„glúpnar, dignar, stríðir“ – með þremur orðum þar sem latínan hefur
eitt, en slíkar orðaþrennur skynja ég sem vörumerki Hallgríms
Péturssonar („Bið, styn, andvarpa“ og fjölmargt því um líkt). Passíu-
sálmarnir eru, líkt og jarðeldurinn, séríslenskur veruleiki sem spyrja
má hvaða erindi eigi inn í þýðingu á ítölskum miðaldatexta.
Þriðja hendingin er svo eins konar tilvísun og heimildirnar tvær:
Davíð og „Sibylla“.
Matthías þýðir: „votta heilög völufræði“; gerir sér lítið fyrir og
sleppir Davíð. Það kann að virðast nokkurt gjörræði af þýðanda. Þess
ber þó að gæta að þekkjanlegar fyrirmyndir kvæðisins eru fyrst og
fremst hjá Sefanía, sumt á hliðstæður í öðrum spádómsbókum
Biblíunnar, jafnvel í guðspjöllunum (eins og hafrar og sauðir í 15.
erindi), en líkindi við Davíðssálma eru fá og býsna óljós. Hér kann
því að „vakna sú spurning hvort mikils sé misst“ þó að nafn Davíðs
falli niður.
„Völufræði“ Matthíasar er, þegar að er gáð, merkilega nákvæm
þýðing á Sibyllu sálmsins. Hinar upphaflegu „síbyllur“ voru spá-
gyðjur Forngrikkja sem áttu að hafa þjónað við tiltekna helgidóma
þar sem þær mæltu fram goðsvör véfrétta. Hafa þær að miklu leyti
verið þjóðsagnapersónur, sumar sagðar goðkynjaðar, en þó kunna
raunverulegar konur að hafa brugðið sér í þetta hlutverk. Rómverjar