Náttúrufræðingurinn - 2020, Síða 8

Náttúrufræðingurinn
8
VATNASVIÐ OG RENNSLI
Vatnasvið Öxarár er að mestu í fjall-
lendi Botnssúlna og þar í grennd. Vatna-
svið hennar er 45 km2 en áin sjálf er 15
km löng frá Þingvallavatni og upp að
Myrkavatni.5 Ef hins vegar er miðað
við upptök Súluár inni á Súlnadal, hátt
í hlíðum Syðstusúlu, er hún 18 km löng.
Vatnaskilin liggja víða nærri sýslu-
mörkum Árnessýslu og Kjósarsýslu.
Handan vatnaskila eru upptakakvíslar
Laxár í Kjós og Brynjudalsár.
Enginn rennslismælir er í ánni og
afar fáar rennslismælingar hafa verið
gerðar í henni. Meðalrennsli hennar
hefur verið áætlað um 2,5 m3/s.6 Þessi
tala er byggð á útreikningum miðað
við úrkomumælingar á Þingvöllum og
stærð og legu vatnasviðsins. Talan er
líklega nokkuð nærri lagi ef miðað er
við meðalrennslið þar sem áin kemur
niður á láglendið við Brúsastaði. Neðar
tapast allmikið vatn í hraunin eins og
áður er nefnt svo að það vatnsmagn sem
skilar sér með ánni til Þingvallavatns er
nokkru minna.
Rennslið er mjög misjafnt. Í leys-
ingum getur Öxará orðið foraðsstór
og flæmist þá víða um hraunið inn
af Brúsastöðum og niðri í Almanna-
gjá fossar hún í sprungur og glufur
þannig að vatn úr henni fer að flæða
víðsvegar upp um gjár og gjótur í
brekkunum ofan við Vellina og buna
yfir vegi og stíga (3.–5. mynd).
Hinn 22. mars 2017 var farin mæl-
ingaferð að Öxará og hún mæld á þremur
stöðum (1. tafla). Veður var gott, sólskin
og kyrrt, vægt frost og snjóföl á jörðu.
Frostið hélst allan daginn svo ólíklegt er
að sólbráð hafi aukið á rennsli árinnar
svo nokkru nemi. Fyrsta mælingin var
gerð norðan við Brúsastaði þar sem
áin kemur ofan úr fjalllendinu og fellur
út á Þingvallahraunið. Þarna reyndist
rennslið vera um 1410 l/s.
Næsta mæling var gerð skammt
neðan við þjóðveginn og ofan við Öxar-
árfoss. Þarna hefur áin runnið alllangan
veg á Þingvallahrauni og yfir sprungur
sem þvera hana. Rennslið mældist 1190
L/s sem þýðir að um 220 l/s hafa tap-
ast úr henni á leiðinni yfir hraunið og
niður að fossi. Líklegt er að vatn haldi
áfram að síga úr ánni þar sem hún
fellur suður eftir gjánni allt niður fyrir
Drekkingarhyl.
Þriðja mælingin var gerð á völlunum
rétt á móts við Þingvallakirkju. Þarna
reyndist rennslið 1300 l/s. Áin er greini-
lega tekin að bæta í sig á nýjan leik,
enda er um 100 l/s lind við heimreiðina
að Þingvallabænum. Þetta er vatn sem
kemur frá Flosagjá og sígur gegn um
hraunið til lindarinnar.
Á sem bætir jafnt og þétt í sig vatni
frá grunnvatninu nefnist írennslisá (e.
influent stream) en á sem tapar vatni
niður til grunnvatnsins nefnist hripá eða
úrrennslisá (e. effluent stream). Öxará er
írennslisá í fjalllendinu ofan Brúsastaða
og á völlunum ofan Þingvallavatns en
hripá á leið sinni yfir hraunið frá Brúsa-
stöðum og niður fyrir Drekkingarhyl. Á
Völlunum er hún orðin að írennslisá á ný.
3. mynd. Öxarárfoss í miklum vatnavöxtum 25. febrúar 2013. – Öxarárfoss swelling on February 25, 2013. Ljósm./Photo: Einar Á.E. Sæmundsen.