Fræðaþing landbúnaðarins - 03.02.2006, Blaðsíða 38

og áa og mun meiri arðsemi í þá nýtingu, t.d. með markvissri tengingu við ferðaþjónustu. Á
komandi árum mun mikil vöxtur verða í þessum geira, og brýnt er að saman fari uppbygging
og rannsóknir þannig að ekki sé gengið fram umfram veiðiþol stofnanna.
Þegar kemur að nýtingu vatns verður einnig að horfa á landnýtingu á öllu vatnasviðinu. Öll
landnot hafa áhrif á vatnsbúskap vatnasviðsins. Ef mikil byggð er á vatnasviði breytast bæði
rennslishættir og efnabúskapur vatnsins. Sama á við um aðra landnotkun, t.d. túnrækt,
akuryrkju eða skógrækt. Skógrækt getur haft mikil áhrif. Meðan skógur er í vexti tekur hann
til sín næringarefni. Skógur getur skyggt á minni ár og læki og haft áhrif á birtu og
frumframleiðni þar. Þar sem skógur er fullvaxinn er meiri líffæn framleiðsla sem skilar sér í
meira af lífrænum efnum til vatnsins, sem aftur leiðir til meiri framleiðslu í vatninu. Þá getur
trjágróður á bökkum truflað veiðimenn.
Við nýtum vatn á margan mát. Sundlaugar og böð eru mikilvæg að ekki sé talað um
neysluvatn. Önnur nýting á vatni er t.d. til áveitu eða til orkuframleiðslu. Þar geta áhrifín
orðið mikil. Mikilvægt er að velja virkjunarsvæði þar sem áhrifin eru sem minnst skaðleg og
haga framkvæmdum og rekstri virkjana á þann hátt að sem minnt áhrif verði. Hingað til hefur
áherslan verið á framkvæmdir vegna virkjana, en áhrifín eru ekki síður vegna þess hvemig
virkjun er rekin. Ef virkjun er keyrð óreglulega og mikið í stuttan tíma, em áhrifín á rennsli
og lífríki miklu meiri en þar sem keyrsla er stöðug og jöfn. Vinna í kortlagningu virkjanakosta
er hafín en mikil vinna er einnig eftir. Einnig þarf að huga vel að útfærslu virkjana en þar má
lágmarka áhrifín. Gildir þá einu hvort framkvæmdin er stór eða smá. Smávirkjanir geta líkt
og stórar virkjanir líka valdið miklum skaða á lífríki og umhverfí.
Síðast en ekki síst er em mikil nýting á fegurð vatns. Það má njóta þess til dæmis að horfa á
sérstök fyrirbrigði eins og fossa, gljúfur eða hveri. Nefna má fjölda fólks sem skoða Gullfoss
og Geysi, Mývatn, Þingvallavatn og svo mætti lengi telja. Þessir staðir og margir fleiri em
mjög mikilvægir og verður að fara mjög gætilega að spilla þeim ekki. Umgengi okkar við
hverasvæði landsins eru langt frá því að vera til fyrirmyndar.
Þekking á náttúmfari vatn og ekki síst lífríki þess er mjög mikilvæg og gerir það enn
verðmætara. Þingvallavatn er til dæmis mun meira virði ferðamanninum eftir að hann veit að
þar em ijögur ólík afbrigði af bleikju og risavaxinn urriði. Þar er líka að fínna einstak
marflóartegund sem finnst bara á Islandi. Þar eiga við orð Tómasar Guðmundssonar.
“Landslag væri lítils virði ef það héti ekki neitt”.
-Nýting fugla og dýra
Veiðar á sjófuglum og sel, ásamt eggjatekju vom hlunnindi sem vom hátt metin í jarðagæðum
allt frá upphafi byggðar fram á miðja síðustu öld. Til marks um mikilvægi þessara hlunninda
má nefna að almennt féll jarðaverð á íslandi frá söguöld fram á 19. öld. Einu
undantekningamar frá þessu vom hlunnindajarðimar sem hækkuðu á þessu tímabili
(Þorvaldur Thoroddsen 1919). Dæmi um jarðir sem hækkuðu mikið í jarðamati á þessu
tímabili eru eyjajarðir á Breiðafirði (Ný jarðabók fyrir Island). Gott þótti að búa í
Breiðaljarðareyjum, þar var “mörg matarholan og margar leiðir til að framfleyta lífínu”
(Eggert Ólafsson 1753). Enn þann dag í dag em verður að líta á fuglabjörg og selalátur sem
hlunnindi, þó nýtingin geti orðið með nokkuð öðmm hætti í framtíðinni. I stað þess að nytja
fuglinn eða selinn til matar er auðlindin nú mikilvægari til náttúruskoðunar og upplifunar og
á eftirspurn eftir slíku án efa eftir að aukast. I Færeyjum hefur lengi verið boðið uppá
sérstakar fuglaskoðunarferðir með bátum sem sigla undir fuglabjörgin, t.d. undir
Vestmannabjorgini. Nokkrir aðilar hafa gert út slíkar ferðir hérlendis, s.s í Vestmannaeyjum
og á Breiðafirði, en mun fleiri staðir koma til greina og eiga án efa eftir að koma inn í
myndina. Á öðrum stöðum getur lagning göngustíga að ákveðnum útsýnisstöðum
36