Fræðaþing landbúnaðarins - 03.02.2006, Blaðsíða 419

Nokkuð hefur verið deilt um hvort þörf sé á því að nýta afrétti landsins til hrossabeitar.
Margir hafa bent á viðkvæmni gróðurs á hálendinu. Reynsla manna af ítölugerð fyrri ára
bendir til þess að beitarþol margra afrétta hafi verið ofmetið hér áður fyrr, sérstaklega
hvað varðar gróðursnauðari afrétti (Sveinn Runólfsson, 1988).
Margir halda því hins vegar fram að upprekstur hrossa sé forsenda þess að íslenski
hesturinn haldi eðli sínu og trygging fyrir bestu hugsanlegu uppeldisskilyrðum. Annálaðir
hestamenn og hrossaræktendur bæði fyrr og síðar hafa ævinlega lagt áherslu á það hversu
mikilvægt það sé íslenska hestinum að eiga þess kost að alast upp í stóði í frelsi fjallanna
og úthagans, þar sem er að finna jafnvel tugi eða hundruð gripa. Slíkar aðstæður séu
nátengdar eðli íslenska hestakynsins og þannig hafi hesturinn alist upp frá alda öðli (Gísli
B. Bjömsson og Hjalti Jón Sveinsson, 2004). Fylgjendur afréttamýtingarinnar benda
einnig á mikilvægi þess að friða heimahagann og þar af leiðandi hvíla gróðurinn fyrir beit
(Briske og Heitschmidt, 1991). Mörgum bændum fínnst friðunin mjög mikilvægur þátmr
til þess að halda sem bestri beitarstýringu heima fyrir og einnig til þess að ekki sé hætta á
því að ofnýta landið.
Til að hægt sé að taka rökstuddar og upplýstar ákvarðanir um nýtingu afréttanna er
mikilvægt að það liggi fyrir hvers vegna nýtingin er eins og hún er í dag. Til að komast að
raun um hvers vegna bændur á Norðurlandi reka enn hross sín á afrétt var hönnuð
viðhorfskönnun. Markmið könnunarinnar var að kanna ástæður þess að hross em rekin á
afrétt og hvaða rök lægju þar að baki. Með það markmið í huga var viðhorf þeirra bænda
í Húnavatnssýslu og Skagafírði sem reka hross á afrétt kannað. Niðurstöður
könnunarinnar væri síðan mikilvægt að fylgja eftir með rannsóknum á hvort viðhorf
bændanna eigi við rök að styðjast.
Efni og aðferðir
Könnunin fór fram á þeim svæðum á landinu þar sem enn eru rekin hross á afrétt, í
Skagafirði og í Húnavatnssýslum. Leitast var við að halda sig við þau svæði sem aðeins
eru afréttir en ekki heimalönd eða jarðir í eyði sem farið er að nýta sem afrétti í seinni tíð.
Við upphaf könnunarinnar var byrjað á því að kynna sér á hvaða svæðum í Skagafírði og
Húnavatnssýslum væri rekið á afrétt og hvert hrossin væru rekin. Þessar upplýsingar voru
fengnar hjá fjallskilastjórum hvers svæðis. Út frá þessum upplýsingum var unnin
viðhorfskönnun (spumingalisti) og send út á lögbýlin. Leitast var við að senda aðeins út á
þau lögbýli sem héldu hross. Viðhorfskönnunin var send út til 97 bænda í Skagafirði og
59 bænda í Húnavatnssýslum eða alls 156 útsendar kannanir. Við hönnun
spumingalistans var stuðst við viðurkennda aðferðafræði við gerð viðhorfskannanna
(Sigríður Halldórsdóttir og Kristján Kristjánsson, 2003).
Viðhorfskönnunin var send út 4. mars 2005. Þátttakendur fengu um það bil viku til þess
að skoða og svara spumingalistanum. Spurningalistinn byggðist upp á 31 spumingu en
hér verður aðeins fjallað um þær spumingar sem gáfu skýmstu niðurstöðumar. Eftir þann
tíma var hringt í þátttakendur og leitað eftir svörum. Byrjað var að hringja í þátttakendur
og leita svara þann 15. mars 2005. Að kvöldi 23. mars lauk hringingum og þá hafði
417