Fræðaþing landbúnaðarins - 03.02.2006, Blaðsíða 349

Þama er um auðugan garð að gresja og ljóst er að hjátrú í einhverri mynd lifir góður
lífi enn þann dag í dag eða hversu margir bændur, ungir sem gamlir reyna að hefja
slátt á laugardögum?
Niðurstöður
Atrúnaðinum og hefðunum sem komu fram í þessu verkefni er hægt að skipta í
ákveðna flokka. Þannig er hægt að búa til flokk sem ijallar um daga, annan um
meðferð verkfæra, þriðja um slátmn, íjórða um slátt og þann fimmta um meðferð
skepnanna, en svona flokkun getur aldrei verið tæmandi og hún skarast mikið
innbyrðis. Þessi aðferð gefur þó góða mynd af hefðunum og hvað þær eiga
sameiginlegt.
Fyrsti flokkurinn fjallar um daga og boð og bönn tengd þeim. Þar kemur fram
átrúnaður um hvaða dagar henta til að byrja verk eða daga sem mátti ekki byrja á
verkum. Viðmælendur mínir sögðu frá því að það hafi ekki mátt byrja á verkum eins
og heyskap eða að flytja skepnumar nema að einhver skilyrði væm uppfyllt. Hér
kemur einnig fram áhersla á að virða helgi hvíldardaga. Þá er ekki ætlast til að fólk
geri neitt sem getur beðið. Hér er fyrst og fremst um kirkjuhátíðir að ræða en einnig
má velta fyrir sér hvort um sé að ræða einhver tengsl við það sem á miðöldum
kallaðist dies mali eða ólukkudagar. Lista yfir slíka daga má víða finna í handritum.
Annar flokkurinn fjallar um meðferð verkfæra en þær hefðir sem þar koma fram em
hér fyrst og fremst tengdar heyskap. Þar er verið að kenna fólki að umgangast vinnuna
og verkfærin af nærgætni til að tryggja að heyskapurinn gangi vel enda er það
undirstaða í sauðljárrækt. Bömum var kennt að það mátti ekki leika sér með verkfærin
því að það myndi stefna góðum heyfeng í hættu og einnig vora bönn notuð til að
undirstrika þá hættu sem leikir með verkfærin höfðu í för með sér. Bæði fullorðnum
og bömum var kennt vinnulag með þessum hefðum.
Þriðji flokkurinn er um slátmn þar sem hefðimar fjalla um hvenær má slátra og
hvemig á að meðhöndla kjötskrokkinn. I þessum flokki koma fram boð og bönn um
hvaða daga má slátra, hvaða daga má höggva kjöt og hvað fólki beri að forðast að
gera eða borða þegar að kjötið er borið fram. Að hluta er hér verið að undirstrika rétta
meðferð matar en erfiðara er að sjá tilganginn með öðmm bönnum.
Fjórði flokkurinn fjallar um slátt og þar era annars vegar hefðir um verkfæri sem eru
notuð við slátt, hvað má ekki gera og hvemig það hefur áhrif á sláttinn. Hér skarast
þessi flokkur og flokkurinn um meðhöndlun verkfæra. Hins vegar koma líka fram
aðrar hefðir þar sem gert er ráð fyrir að æðri máttarvöld hafa áhrif á sláttinn.
Fimmti flokkurinn fjallar um meðhöndlun skepna og þær hefðir sem fylgja þeim. Það
em til hefðir um hvenær megi flytja skepnur, hvemig slátmn á þeim má fara fram,
hvemig á að setja lömb á, um tilhleypingar, hvemig fólk á að leggja sér kjötið til
munns og hvemig það á að umgangast skrokkinn. I flestum þessum tilfellum hafði
það hörmulegar afleiðingar ef að hefðunum var ekki fylgt eftir.
Mjög misjafnt var hvað viðmælendur minna könnuðust við af þeim atriðum sem
spurt var um. Það bendir til þess að hefðimar hafi verið misvel þekktar í Strandasýslu
á síðustu öld þegar viðmælendumir kynntust sauðijárrækt. Af þeim þrettán atriðum
sem komu fram vom þrjú atriði sem aðeins einn kannaðist við, tveir könnuðust við 2
347