Fræðaþing landbúnaðarins - 03.02.2006, Blaðsíða 68

vantar þó upp á að nægar upplýsingar liggi fyrir varðandi vatnseiginleika jarðvegs í
mismunandi gróðurlendum hér á landi. Við Landbúnaðarháskóla Islands (áður Rala)
hefur verið á undanfömum árum verið safnað gögnum um ýmsa vatnseiginleika jarðvegs
einkum vatnsheldni (Ólafur Amalds 2004, Jón Guðmundsson o.fl. 2006). Eins hafa verið
gerðar staðbundnar rannsóknir á vatnsbúskap jarðvegs (Strachan o.fl. 1998) og nýverið er
hafið rannsóknaverkefni við LBHÍ sem m.a. er ætlað að meta áhrif mismunandi
landgræðsluaðgerða á vatnsbúskap (Berglind Orradóttir o.fl. 2006).
Mosaþembur: Mosaþembur hafa yfírleitt fremur rýran og þunnan jarðveg. Vatnsforði
þeirra er því að mestu bundin við mosann. Úrkoma umfram bindigetu mosa fer að mestu
beint í grunnvatn, þar sem undirlagið er oftast mjög lekt. Framleiðsla mosaþemba er lítil
og úr takti við önnur kerfí vegna þess hve mosinn er háður úrkomu. Mosi er einkum
virkur í vætutíð að hausti og vetri til. Afrennsli af slíkum svæðum er alla jafnan lítið og
sveiflast með úrkomu. Afrennsli getur orðið mikið í votviðrasömum umhleypingum að á
vetrum. Dempun gagnvart vatnsrennsli byggist því á sveiflum í grunnvatni fremur en
jarðvegsvatni. Það vatn sem bundið er í kerfinu (mosinn dregur í sig) tapast úr því með
útgufun og uppgufun. Kerfin leggjast í dvala þegar vatnsforði mosans nær ákveðnu
lágmarki. Áhrif slíkra kerfa á efnasamsetningu þess vatns, sem um þau fer eru lítil (lítið
af jarðvegi) og afrennsli þeirra á yfirborði eða úr jarðvegi lítið.
Melar: Gróðurfar mela er rýrt (<5-10% þekja), framleiðsla þeirra er lítil og því lítið
innstreymi líffænna efna í jarðveg. Jarðvegur er því alla jafnan sendinn og rýr m.t.t.
lífrænna efna. Jarðvegur á melum er oflast glerjörð (Virtisol) (flokkun Rala/Lbhí; Ólafur
Amalds o.fl. 2006) Þó em til melar þar sem jarðvegur er sambærilegur við jarðveg í
graslendi. Vatnsheldni jarðvegs á melasvæðum er fremur lítil samanborið við annan
jarðveg hérlendis (Amalds og Kimble 2001) en þó sambærileg við algengan jarðveg í
nágrannalöndunum. Jarðvegur á slíkum svæðum getur því haldið hlutfallslega litlu vatni í
sér. Samloðun hans er einnig veik og lítið er um rætur sem binda jarðveginn saman. Því
er hætt við að hann skolist burt eða fari af stað og valdi skriðuföllum og vatnsrof á
auðnum er oft mjög mikið í leysingum þegar moldin er frosin. Einnig er mikilvægt að
klaki í melum er oft ógegndræpur (Berglind Orradóttir 2002, 2006b) sem eykur á
afrennsli að vetri. Jarðvegur melasvæða er oft lagskiptur með gróft efni í yfirborði.
Frosthreyfingar geta verið miklar og erfitt fyrir gróður að skjóta rótum. Vatn sem rennur
frá slíkum svæðum er tiltölulega snautt af lífrænum efnum og uppleystum
næringarefnum. Hins vegar getur það borið með sér mikið af jarðvegskomum af ýmsum
stærðum einkum í leysingum og vatnavöxtum.
Graslendi: Hér er valið að nota heitið graslendi yfir allijölbreytt gróðurlendi sem alla
jafnan em ekki flokkuð saman. Til þessa flokks teljast gróðurlendi eins og lyngmóar,
valllendi og kjarr. Jarðvegur graslendis er oftast brúnjörð (Brown Andosol) (Ólafur
Amalds o.fl. 2006). í samanburði við jarðveg mela þá er brúnjörð alla jafnan með hærra
innihald lífræna efna (oft 2-6%). Leirinnihald er einnig meira og hlutfall fínni
jarðvegskoma hærra. Öll þessi atriði auka á vatnsrýmd jarðvegsins. Jarðvegur þessara
svæða getur tekið við töluverðu vatni í rigningum. Klaki í graslendi hér er oft gegndræpur
(Berglind Orradóttir 2002) , sem dregur úr afrennsli á vetram. Það er mjög háð því hvert
ástand jarðvegsins var fyrir úrkomu hvemig hún deilist niður á hin ýmsu vatnsrými
jarðvegsins (sjá 1. mynd) Hluti úrkomunnar verður eftir í jarðveginum og nýtist þeim
gróðri sem þar vex, en hluti hennar fer í að fýlla þau rými í jarðveginum sem miðlar
66