Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2012, Side 37

Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2012, Side 37
Plíníus íslands streymi það og ofsóknir, er hann varð að þola, og er þó raunar undraverður kjarkur hans, að hann skyldi ekki gefast upp á öllu. (Fjölmóður. Safn til sögu ísl., V, 3, bls. 16) Að endingu skulu tilfærð lokaorð Bene- dikts frá Hofteigi úr hressilega skrifuðum þætti hans um Jón lærða í bókinni lslenski bóndinn, 1950: Þjóðfræðin, sem Jón skildi, skrýddu lslands sögu á nýjan leik, ogallt hennar gagn var sótt til andans, sem Jón barðist við að halda uppi, og fólst í snilldarverkunum, sem hann þekkti og skildi, og reyndi að auka, frá glæstu tímabili ísögunni. Ibrjósti alþýðunnar blundaði þessi vitund um gildi þjóðfrœðanna, en í Jóni var hún holdi klædd og blóði. Þess- vegna gatJón skemmt alþýðunni. Þessvegna gat hann lifað útlægur meðal manna og í virðingum sums staðar. Helstu ritverk Jóns lærða Fátt er vitað um frumsamin ritverk Jóns lærða frá fyrri hluta ævinnar. Þau virðast ekki hafa verið mikil að vöxtum, og aðallega kveð- skapur. Sönn frásaga af spanskra manna skip- brotum og slagi, er eina ritverk Jóns í óbundnu máli frá þessum tíma, en það samdi hann veturinn eftir þessa atburði, þ.e. 1615- 1616. Ritgerðin birtist fyrst í blaðinu Fjall- konunni (Reykjavík), 1892, og síðan í ritinu Spánverjavígin 1615, í ritaröðinni lslensk rit síðari alda, 4. bindi, sem Hið íslenska fræða- félag í Kaupmannahöfn gaf út árið 1950. Jónas Kristjánsson bjó til prentunar og ritaði formála. Þá er talið, að Jón hafi ritað Grænlandsannál árið 1623, líklega að tilhlutan Guðbrands biskups, en hann hefur lengst af verið eign- aður Bimi á Skarðsá. Olafur Halldórsson gaf annálinn út í bókinni Grænland I miðalda- ritum, 1978. Um ættir og slekti nefnist ættfræðirit, sem Jón lærði samdi um 1640, „til að sanna Aust- firðingum göfugt ætterni sitt“, segir Hannes Þorsteinsson skjalavörður, sem gaf þetta rit út í Safini til sögu Islands, 3. bindi, 1902, bls. 701-728. Samantektir um skilning á Eddu. Þetta rit er aðeins til heilt í einu pappírshandriti í Stokkhólmi (Papp. fol. nr. 38, bl. 44-99). Ung afrit eru í Landsbókasafni. Að efni til er þetta uppskrift á glötuðu handriti af fyrri hluta Snorra-Eddu (Gylfaginningu og hluta Skáldskaparmála) með ýmsum innskotum og skýringargreinum Jóns um efnið. Ritið var samið fyrir Brynjólf biskup og ársett 1641. Einar G. Pétursson vann að rannsókn þessa rits í um tvo áratugi og gaf það út á bók með ýtar- legum skýringum, ævisögu Jóns og yfirliti um ritstörf hans, ásamt ritgerð hans um rúnir sem kallast Ristingar, í ritsafni Stofnunar Ama Magnússonar á Islandi (nr. 46), árið 1998. Tíðfordríf, eður lítið annáls kver, er með stærstu og merkustu ritum Jóns lærða. Það er mjög margþætt að efni og sundurlaust, jafnvel ruglingslegt. Það hefst á tileinkun og ávarpi til Brynjólfs biskups, þar sem Jón afsakar vankunnáttu sína, og minnist á bréf frá biskupi, sem hann er greinilega að svara með riti þessu. Síðar kemur fram, að í bréfinu hafa verið spumingar um hin og þessi efni, og hafa þær líklega mest ráðið efnisröðinni í ritinu. I Tíðfordrífi er mikið þjóðsagnaefni, og hefur það að hluta til verið birt (endur- sagt) í Þjóðsögum Jóns Arnasonar og víðar, en heildarútgáfa er enn ekki til. Ytarlegast er um það fjallað í prófritgerð Einars G. Péturs- sonar sagnfræðings 1970, sem vélritaði allt þjóðsagnaefni þess. Aðalhandrit Tíðfordrífs er AM 727 II, 4to í Arnastofnun, sem hefur verið talið eiginhandarrit Jóns. Það er þó ekki heilt. Ritið er dagsett 8. maí 1644, í Gagn- staðarhjáleigu, en þá var Jón sjötugur. 35
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164

x

Múlaþing: byggðasögurit Austurlands

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Múlaþing: byggðasögurit Austurlands
https://timarit.is/publication/1153

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.