Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2013, Qupperneq 70

Múlaþing
Baldur Grétarsson
„Syngi, syngi, svanur minn66
Þáttur af lífinu á Heiðarseli í Jökuldalsheiði
Á áranum 1912-1946 bjugguáHeiðarseli í JökuldalsheiðihjóninGuðjón Gíslason fráHafursá
og Guðrún María Benediktsdóttir frá Hjarðarhaga. Með búskaparlokum þeirra hjóna árið 1946
lauk langri sögu búskapar í Jökuldalsheiði en árin þeirra á Heiðarseli urðu 34, og er það önnur
lengsta óslitin búseta á býli í heiðinni sem Sveitir og jarðir í Múlaþingi geta um. Sú lengsta
var búseta Guðmundar Guðmundssonar í Sænautaseli en hann bjó þar samfleytt í 35 ár.
Þau Guðjón og Guðrún eignuðust sex börn; tvo syni og ijórar dætur sem öll ólust upp
á heiðarbýlinu hjá foreldrum sínum. Það má ímynda sér að þeir sem laðast til svo langrar
búsetu á hrjóstmgri heiði hátt yfir sjó, þar sem vetumir em ósegjanlega langir en sumurin
stutt, hljóti að vera í þeim hópi fólks sem kallast mundu náttúruböm. Víst er að þrá fólks í þá
daga til að standa á eigin fótum, samfara skorti á jarðnæði í hinum skárri sveitum, freistaði
margra til að flytjast í heiðina og heija sjálfstæðan búskap. Möguleikarnir vora ekki margir
fyrir fólk sem vildi vera frjálst og óháð vistarböndum, en þrátt íyrir einangmn og harðbýli
lagði fólk þetta á sig.
Það sannaðist að heiðarbúskapur féll sumum en öðrum ekki og þar skildi á milli. Meðan
flestir stöldruðu stutt við undu aðrir lengi í heiðinni, líkt og Guðjón og Guðrún á Heiðarseli.
Búskapurinn var hefðbundinn en ekki stór í sniðum; kindur, kýr, hestar og hænsn, hundur
og köttur, eins og gengur, og að auki það sem landið gaf. Það krafðist nægjusemi, skipulags
og ekki síst þrautseigju að búa í heiðinni. Mikil einangmn var á Heiðarseli yfir veturinn og
fáir á ferð. Þetta þjappaði fólkinu saman og það miðlaði hvert öðm allri þeirri mennt sem
það hafði að bjóða. Sökum takmarkaðra möguleika til heyöflunar urðu búin aldrei mjög stór,
en heiðin var gjöful á mörgum sviðum. Hún bauð upp á silungsveiði í vötnum og lækjum,
ljallagrös vora auðfengin, ber uxu á dysjum í flóum og gengið var til rjúpna á vetmm. Oft
var hægt að heyja lauf í heiðinni mun fyrr en venjulegur heyskapur byrjaði niðri á Dal, og
stutt var í þetta bjargræði, það var í næsta nágrenni.
Áratugadvöl við svo sérstakar aðstæður hlaut að skerpa næmni fólks fyrir flestu því sem
lífið býður. Mikilleiki náttúmnnar birtist þar í sínum ýktasta síbreytileika allt frá hvínandi
vetrarstormum með frostum og snjókyngi til sólbjartra sumardaga er fjöllin speglast í
blákyrram heiðarvötnum við fuglanna klið og gróðursins angan. Andstæðumar em miklar í
þessu ríki. Umhverfið er allt ósvikin villt náttúra; svanur á tjömum, refúr á urðum, silungur
við bakka, rjúpa í lyngi, sólskríkja á steini, hrafn á bæjarburst. Þama er náttúran síkvik og
þessi tilbrigðaríka sinfónía sem aldrei þagnar, snerti öll skilningarvit heiðarbúans.
Samskipti fólks em náin á svona stað. Æskan öðlast góða mennt vegna stöðugrar nærvem
þeirra fullorðnu sem lifa og starfa í næramhverfinu og em ungviðinu ætíð til staðar. Bömin
á Heiðarseli voru því vel gefín bæði til munns og handa. Ein sú dægradvöl sem ijölskyldan
á Heiðarseli hafði mætur á var að binda mál í ljóð og stökur. Flestir þar á bæ kunnu þá list
en flíkuðu því misjafnlega. Húsmóðirin Guðrún María átti auðvelt með að gera vísur og
börnin fóm snemma að æfa sig í þeirri íþrótt. Sonur hjóna, Einar Guðjónsson, var prýðilega
68