Saga - 2019, Blaðsíða 214

yfir í vestræna, latínumælandi hluta heimsveldisins og um 800 var hug-
myndin um Krist orðin burðarás í hugmyndaheimi Germana, meðal annars
í ríki Karls mikla. Þar með var hún orðin hluti af þeim menningararfi sem
við byggjum á allt til þessa. Eru þá ótalin þau menningarátök sem kristnin
fór í gegnum í útbreiðslu sinni austur á bóginn sem Sverrir víkur einnig að
í bók sinni.
Ekki er að efa að mörg ljón hafa reynst á vegi höfundar við ritun bókar-
innar. Má þar ekki síst benda á skort á íslenskum heitum á þeim fjölmörgu
stefnum og straumum sem við sögu koma. Sama máli gegnir um fjölda hug-
taka og þá ekki síst grískra en einnig latneskra sem óhjákvæmilegt hefur
verið að íslenska. Í þessu efni má vel viðurkenna að guðfræðingar hafa á
síðari áratugum vanrækt nýyrða- og íðorðasmíð. Kann bók Sverris að þessu
leyti til að nýtast vel, að minnsta kosti í kirkjusögu og trúfræði. Í mörgum
tilvikum hefur þetta þýðingarstarf tekist vel. Þá er til fyrirmyndar að í
atriðisorðaskrá eru hefðbundin alþjóðaheiti oft tilgreind í sviga. Svo er til að
mynda gert þegar um er að ræða háttarhyggju eða módalisma. Þetta er heiti
stefnu sem kenndi að persónur guðdómsins, faðir, sonur og heilagur andi,
væru aðeins þrír hættir til að skynja og/eða skilja hinn eina, sanna Guð.
Aftur á móti þótti stefnan leggja ofuráherslu á einingu guðdómsins á kostn -
að þrenningarinnar. Blómatími háttarhyggjunnar var á þriðju öld en eins og
svo margar aðrar stefnur átti hún nýjan blómatíma löngu eftir að bók Sverris
lýkur eða um aldamótin 1900 og þá í mynd únítarisma og (róttækrar) frjáls-
lyndrar guðfræði. Heitið háttarhyggja hefur vissulega verið notað en virðist
ekki hafa ratað í orðabækur. Svo er þó ekki um öll þau heiti á stefnum og
straumum sem koma við sögu. Benda má á að háttarhyggja var ein grein
mónarkíanisma en stefnurnar áttu sammerkt að leggja áherslu á einingu
guðdómsins á kostnað þrenningarinnar. Mónarkíanisma nefnir Sverrir ein-
valdshyggju sem er auðvitað bókstafleg þýðing, án þess að lýsa inntaki
stefnunnar neitt sérstaklega. Öfugt við háttarhyggjuna virðist það heiti ekki
hafa verið notað á íslensku eftir því sem næst verður komist. Því hefði verið
við hæfi að geta alþjóðaheitisins einnig í atriðisorðaskrá líkt og gert var með
háttarhyggjuna eða á viðeigandi stað í meginmáli. Sama máli gegnir um
svipuð heiti eins og eineðlis- og einviljastefnuna svo dæmi séu tekin af
svipuðum slóðum í stafrófinu. Þá má loks nefna einsaflstefnuna (bls. 248)
sem vel að merkja hefur fallið milli stafs og hurðar í atriðisorðaskránni.
Í stóra samhenginu, hinum alþjóðlegu rannsóknum á upptökum og þró-
un hinna kristnu hugmynda, sætir bók Sverris Jakobssonar vissulega ekki
miklum tíðindum. Hún breytir sem sé ekki miklu um stöðu þekkingar á
viðfangsefninu. Samt vekur athygli að höfundur hefur í stórum stíl byggt á
frumheimildum. Verk hans er því ekki einfalt yfirlitsrit byggt á eftirheimild-
um. Styrkur bókarinnar liggur þó einkum í að höfundi tekst að draga upp
skýra heildarmynd af þróun Kristshugmyndarinnar eins og hún blasir við
fræðimönnum nú á tímum. Hliðstætt yfirlit er ekki til á íslensku og á ritið
ritdómar212
Saga vor 2019 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 13.5.2019 17:22 Page 212