Úrval - 01.04.1955, Síða 80

78
ÚRVALi
Algengustu aðferðir dýra til
að læra er að 'prófa sig áfram
þangað til þau finna lausn og
og síðan muna þau lausnina
lengur eða skemur. Gagnstætt
þessu geta einstaka dýr fundið
lausn með innsýn í aðstæður án
þess að þurfa að prófa sig á-
fram þangað til lausnin kemur.
Simpansar eru gæddir slíku inn-
sæi. Fyrir framan búr simpansa
var sett lárétt plata sem sner-
ist um ás. Á plötuna fjarst ap-
anum var sett kirsuber. Apinn
sá fljótt, að hann gat ekki náð
berinu og sneri sér frá því. En
hann kom aftur, settist við
grindurnar og snerti plötuna
með hendinni. Platan snerist og
kirsuberið færðist nær. Apinn
skyldi þá strax samhengið milli
hreyfingar handarinnar og til-
flutnings kirsubersins í átt til
sín. Eftir þetta fór hann alltaf
eins að — og hafði honum þó
aldrei verið hjálpað.
Aðrar tilraunir með simpansa
sýna, að þeir geta notað tákn,
að vísu á mjög frumstæðan
hátt, en mestu máli skiptir, að
þeir geta það. Þeir lærðu að
nota plastpeninga, sem höfðu
ákveðið gildi; fyrir eina tegund
mátti fá vatn, fyrir aðra mat
o. s. frv. Simpansar, sem hafa
uppgötvað að þeir geta notað
kassa í búri sínu til að klifra
upp á ef þeir vilja ná í banana,
sem hanga hátt, hafa vit á að
sækja þá í annan klefa til að
nota þá. Þeir muna þannig að
þeir hafa notað kassana áður,
þó að þeir sjái þá ekki. Það er
mjög óvenjuleg frammistaða
hjá dýri og svipar nokkuð til
mannsins.
Hjá fuglum má einnig finna
skynsemigædda hegðun. Fuglar
hafa verið vandir á að taka á-
kveðinn fjölda frækorna úr
tveim skálum með mismörgum
fræjum í. f annarri skálinni eru
t. d. 2 í hinni 3 fræ. Þriggja
fræja skammtinn mega fuglarn-
ir borða, en eru reknir burt frá
hinum. Eftir nægilega mikla
tamningu er hægt að kenna
dúfu að greina á milli 5 og 6
fræja, og hrafni milli 7 og 8.
Sé fræjunum fjölgað, tekst til-
raunin ekki. Annað dæmi er til
um hæfileika fugla til að reikna.
Það hefur tekizt að venja dúf-
ur á að taka fimm baunir úr
hrúgu en skilja hinar eftir, eins
þótt ein og ein baun væri látin
falla niður í skálina. Þær tóku
aldrei fleiri baunir en þær áttu
að taka.
Simpansar geta sem sagt not-
að tákn og hjá fuglum má finna
vísi að notkun tákna. Bæði dýr
og menn geta þannig hugsað
sér eitthvað, en maðurinn einn
getur nefnt það sem hann hugs-
ar. Maðurinn er fremri dýrunum
að því leyti að hann hefur mál:
töluð og skrifuð tákn, sem
merkja hluti og atburði og sem
eru grundvöllur menningar okk-
ar. Tilkoma málsins er dular-
full; bað finnst ekkert millistig
milli hins meðfædda táknmáls
dýranna og talmáls mannanna,