Úrval - 01.04.1968, Side 106

104
ÚRVAL
illinn að mestu vísindauppgötvun
hans.
Ég hitti Einstein í fyrsta skipti
við Princeton háskóla í New Jersey.
Þegar hann var ráðinn þangað, átti
hann sjálfur að ákveða, hve há laun
hann tæki. En stjórnendum háskól-
ans til mikillar gremju gerði hann
allt of litlar launakröfur. Þeir urðu
að grátbæna hann um að þiggja
hærri laun.
Ég dáði Einstein mjög og var þess
vegna dálítið kvíðafullur áður en
ég hitti hann, því að mig langaði
til að skýra honum frá vissum hug-
myndum, sem ég var að velta fyrir
mér. En kvíðinn reyndist ástæðu-
laus. Og þegar ég að lokum áræddi
að berja að dyrum hjá honum,
svaraði hlýleg rödd, „kom inn“, og
raddblærinn lýsti bæði gleði og for-
vitni. Ég gekk inn, og þar sat Ein-
stein tottandi pípu sína og reikn-
aði. Hann var í illa sniðnum föt-
um og hárlubbinn var úfinn. Hlý-
legt bros og einlægt viðmót hans
eyddu kvíðanum samstundis, og
þegar ég tók að skýra honum frá
hugmyndum minum, bað hann mig
að skrifa jöfnurnar á töfluna, svo
að hann gæti séð hvert þær leiddu.
Er ég hafði skrifað litla stund, seg-
ir Einstein allt í einu, mér til mik-
illar furðu: „Viltu gjöra svo vel að
skrifa dálítið hægar, ég er heldur
seinn að skilja“. Þetta sagði hann
hægt, en hlýlega, og ég skellihló.
Á þessu átti ég sannarlega ekki
von frá sjálfum Einstein, og hvarf
mér nú öll feimni.
Einstein fæddist árið 1879 í þýzku
borginni Ulm. Hann var langt frá
því að vera undrabarn, en var hins
vegar svo lengi að verða talandi,
að foreldrar hans héldu, að hann
væri að einhverju leyti vangefinn.
í barnaskóla komu kennararnir
ekki auga á neina sérstaka hæfi-
leika hjá honum. Þó benti ýmis-
legt til, að þeir væru fyrir hendi.
Reikning lærði hann m.a. af sjálf-
um sér, og hann sagði mér, að kenn-
ararnir hefðu á vissan hátt óttast
sig, því að hann spurði þá iðulega
um ýmislegt, sem þeir gátu ekki
svarað. Sextán ára velti hann t.d.
fyrir sér, hvort það hefði áhrif á
hraða ljósbyljanna, ef hlaupið væri
beint á þær. Þetta var ósköp sak-
leysisleg spurning, en hún sýnir,
að Einstein gekk strax að kjarna
málsins. Þessar hugrenningar
leiddu síðan til afstæðiskenningar-
innar, sem hann setti fram tíu ár-
um síðar.
Þegar Einstein hugðist sækja um
inngöngu í fjöllistaskólann í Zurich,
féll hann á inntökuprófinu, en fékk
þó skólavist ári síðar. Á skólaár-
unum varði hann flest öllum ,óm-
stundum sínum til að kynna sér
grundvallarverk frægra eðlisfræð-
inga. Að náminu loknu sótti hann
svo um kennarastöðu við svissnesk-
an háskóla, en var synjað. 1902 fékk
hann stöðu við stofnun eina í
Bern, sem rannsakaði umsóknir um
einkaleyfi. Þar komu árið 1905
stórkostlegir hæfileikar hans fyrst
í ljós.
Þá setti hann m.a. fram afstæð-
iskenninguna, ásamt kenningunni
frægu E = mc2, og kvantakenn-
inguna.
Kenningarnar voru ekki aðeins
byltingarkenndar, heldur einnig í