Tíðindi Prestafélags hins forna Hólastiftis - 01.01.1975, Blaðsíða 5
FORNMINJAR
8
mótanna, fulltrúar þeirrar kynslóðar sem lifði furðutíma
algerðra trúarskipta. Skemmtilegt er, hvort sem það er ein-
ber tilviljun eða ekki, að svo segir Landnáma að einmitt við
Patreksfjörð hafi kristnir menn numið land. Hvað sem því
líður eru kristnu helgitáknin í Vatnsdalskumlinu vísbend-
ing um að í fórum manna á 10. öld hafi verið til einn og
einn hlutur af kristum toga, þó að þjóð væri heiðin.
Og með kristniboði og síðan kristnitöku hafa slíkir gripir
farið að streyma inn í landið auk þeirra sem landsmenn
gerðu sjálfir. Fróðlegt væri nú að eiga eitthvað af því safni.
Hver voru þau heilög tákn, sem trúboðar hömpuðu og
sýndu hjörð sinni? Hvernig voru fyrstu myndirnar af frels-
aranum, hinum nýja guði, sem átti að bera sigurorð af forn-
um guðum þjóðarinnar? Því verður ekki svarað beint, því
að ekki hafa varðveitzt neinar minjar frá trúboðstímanum
og fyrstu tugum ára í kristnum sið. En af samanburði má
nokkrar getur leiða. Elzt kristsmynd Norðurlanda er á fræg-
um myndsteini í Jalangri í Suður-Jótlandi, sem Haraldur
konungur Gormsson reisti foreldrum sínum, Gormi kon-
ungi gamla og Þyri Danabót um 980. Þar er frelsarinn sýnd-
ur með útrétta arma eins og í krossfestingarstellingum, þótt
enginn sé krossinn sjáanlegur, og með geislabaug um höf-
uðið, og öll er myndin fléttuð inn í margslungið munstur
af böndum og brugðningum, sem sverja sig í ætt norrænnar
heiðinnar skreytilistar á 10. öld. Þetta er frábært listaverk
og um leið varði á vegi sögunnar. Nærri má geta að margar
keimlíkar myndir af hinum nýja guði hafa víða verið í um-
hverfi hinna fyrstu kristnu kynslóða á Norðurlöndum.
Svo vill til að hér á íslandi, úr Hólastifti hinu forna, hef-
ur geymzt til vorra daga einhver elzta Kristsmynd Norður-
landa og með fullri vissu sú elzta sem skorin er í tré og
ætla má að verið hafi í kristinni kirkju. Hún er frá Flata-
tungu í Skagafirði. Snemma á þjóðminjavarðarárum mínum
var mér sagt að enn væru til þar á bæ nokkrar fjalir, sem
taldar voru úr fornum og merkum skála, sem eitt sinn stóð