Tíðindi Prestafélags hins forna Hólastiftis - 01.01.1975, Page 25

SÉRA BJÖRN BJÖRNSSON, PRÓFASTUR HÓLUM:
Vagga kristilegs guðsþjónustuhalds
Þegar rætt er um gömul kirkjusetur á íslandi, koma Hólar
í Hjaltadal eðlilega upp í hugann. Þeir eru annað frægasta
kirkjusetur á íslandi við hlið Skálholts. Hóla er ekki getið
í íslendingasögum, en árið 1050 er þeirra getið í sambandi
við kirkjubyggingu á staðnum. Þá bjó á Hólum maður að
nafni Oxi Hjaltason. Hann lét byggja fyrstu kirkjuna á
Hólum, veglega og vandaða. Síðan hafa 6 kirkjur risið á
Hólum. Er sú, sem nú stendur þar 7. kirkjan, en 5. dóm-
kirkjan. Flestar eða allar þessar kirkjur hafa verið hinar
veglegustu, en aldur þeirra varð mismunandi. Kirkja Oxa
Hjaltasonar stóð skemur en efni stóðu til. Hún brann með
öllu skrúði sínu. Tvær kirkjur fuku í aftaka veðri. Sú fyrri
í biskupstíð Jörundar Þorsteinssonar 22. október 1390. Hin
í biskupstíð Guðbrands Þorlákssonar 16. nóvember 1624.
En jiótt kirkjur hafi fallið á Hólum, hafa nýjar risið á
grunni hinna eldri. Allt frá 1050 hafa Hólar verið kirkju-
setur, sem ljómi merkrar sögu hefur leikið um og leikur enn
í dag.
Þetta, sem nú hefur verið sagt vita flestir, sem þekkja
kirkjusögu þessa lands. En ég er ekki viss um að menn viti
hitt almennt, að vagga kristilegs guðsþjónustuhalds í Hjalta-
dal og Norðurlandi yfirleitt, stóð ekki á Hólum, heldur að
Ási (Neðra-Ási) í Hjaltadal, býli sem stendur sunnan undir
ásnum, sem skilur á milli Hjaltadals og Kolbeinsdals.
Svo sem kunnugt er, kom Þorvaldur víðförli út hingað
til lands árið 981. Með honum voru Friðrik biskup af
Saxlandi og nokkrir aðrir, m. a. nokkrir prestar. Þeir félag-
ar höfðu vetursetu að Stóru-Giljá, en sumarið eftir hófu
þeir trúboðsstarf um Norðurland. Komu þeir félagar víða