Morgunblaðið - 13.03.1999, Blaðsíða 55

Morgunblaðið - 13.03.1999, Blaðsíða 55
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. MARZ 1999 55 UMRÆÐAN Rétturinn til upplýsinga o g rétturinn til að velja ALÞJÓÐADAGUR neytendaréttar er haldinn hátíðlegur 15. mars ár hvert og er því nk. mánudag. Þá stilla neytendasamtök um allan heim saman strengi sína. Að þessu sinni er meginverk- efni dagsins: Neyt- endaréttur, hvar stöndum við? Alþjóða- samtök neytenda hafa sett fram átta lág- markskröfur neyt- enda. I ár einbeita neytendasamtök sér að því að skoða hvern- ig gengur að ná fram viðurkenningu á þessum kröfum í hverju landi og hvað megi betur gera til að knýja þær allar fram. Rröfurnar tvær um réttinn til að fá upplýsingar og til að velja skipta neytendur mjög miklu máli. Við viljum hafa frjálst val þegar við ákveðum hvaða vöru við kaup- um og hvar við kaupum hana og þar skipta mörg atriði máli, ekki síst upplýsingar um vöruna, þjón- ustuna og markaðinn. Hér á eftir verður fjallað um hvernig tryggja megi það. Átta lágmarkskröfur neytenda Réttur til fullnægjandi grunnþarfa. Réttur til öryggis. Réttur til upplýsinga. Réttur til að velja. Réttur til áheyrnar. Réttur til bóta. Réttur til fræðslu. Réttur til heilnæms og sjálfbærs umhverfis. Neytandinn þarf að hafa góða yfirsýn yfir markað- inn. Þetta eiga stjóm- völd að tryggja sam- kvæmt samkeppnis- lögum, en minnt er á að enn þarf að vinna mikla vinnu hér á landi til tryggja slíka upp- lýsingamiðlun. Þessa vinnu er þó auðvelt að vinna, sérstaklega með tilliti til smæðar ís- lenska markaðarins. N eytendasamtökin lýsa sig reiðubúin til samstarfs við stjórn- völd til að tryggja eðli- legt upplýsinga- streymi til neytenda. Þetta geri stjórnvöld m.a. með samningi við Neytendasamtökin um rekstur Upplýsingamiðstöðvar neytenda. Auk þess að fá upplýsingar um markaðinn, fá neytendur ýmsar aðrar upplýsingar, t.d. um lagalega stöðu sína í viðskiptum og aðstoð þegar gengið er á rétt þeirra. Slík þjónusta er fyrir hendi í öllum ná- grannalöndum okkar. Þegar er vís- ir að slíkri upplýsingamiðstöð hjá Neytendasamtökunum, sem starf- rækja sérstaka upplýsinga- og kvörtunarþjónustu til að leysa úr vandamálum neytenda. Það er þó hægt að gera miklu betur á þessu sviði en gert er í dag, viljann hefur vantað hjá stjórn- völdum og það gerist þrátt fyrir að gagnrýnn heimamarkaður skapi öflugi'a og samkeppnishæfara at- vinnulíf í heimi þar sem viðskiptin verða sífellt alþjóðlegi'i. Starfandi er nefnd um stefnumótun í neyt- endamálum og hafa Neytendasam- tökin lagt þar til að slíkri upplýs- Neytendaréttur * I ár einbeita neytenda- samtök sér að því að ná fram viðurkenningu á kröfum í hverju landi, segir Jóhannes Gunnarsson, og hvað megi gera til að knýja þær fram. ingamiðstöð verði komið á fót. Von- andi hafa stjórnvöld metnað í þess- um málaflokki, það hafa Neytenda- samtökin. Umboðsmaður neytenda Markaðssetning vörunnar og þjónustunnar skiptir miklu fyrir neytendur, enda til þess fallin að hafa áhrif á val neytandans. Oft leyfa framleiðendur og seljendur sér æði mikið í markaðssetningu sinni, t.d. í auglýsingum. Það er því mikilvægt að öflugt eftirlit sé með allri markaðssetningu og vilja Neytendasamtökin að nýtt emb- ætti Umboðsmanns neytenda verði stofnað til að styrkja enn betur slíkt eftirlit. Neytendamáladeild Samkeppnisstofnunar yrði samtím- is lögð niður og um leið yrði starfs- svið Umboðsmanns neytenda aukið frá núverandi starfssviði neytenda- máladeilarinnar. Ef þessi breyting á að verða að veruleika þarf að breyta sam- keppnislögum. Eins og nefnt var að framan er starfandi nefnd um stefnumótun í neytendamálum, en einnig er starfandi nefnd um hvort ástæða sé til að breyta samkeppn- islögum í ljósi reynslunnar. Þannig er nú lag ef vilji er fyrir hendi hjá stjórnmálamönnum að leggja stór- aukna áherslu á neytendastarf, starf sem samfélagið allt hagnast á. Um leið þarf að endurskoða refsiákvæði laganna og herða þau, þannig að hægt verði með dagsekt- um eða öðrum markvissum aðgerð- um að grípa umsvifalaust til að- gerða, t.d. gegn ólögmætum aug- lýsingum og samningsskilmálum. Neytendasamtökin telja mikilvægt að fara þá leið sem frændur okkar á Norðurlöndum fóru með stofnun embættis umboðsmanns, enda er neytendavernd í þessum löndum með þeirri bestu í heimi. Upplýsingar um vöruna sjálfa I þriðja lagi eru svo upplýsingar um vöruna sjálfa sem ýmist koma fram á umbúðum eða fylgiblaði. Slíkar upplýsingar eru gi'undvall- aratriði ef viðurkenna á rétt neyt- andans til að velja, enda leggur hann þær til grundvallar í vali sínu. Hér þarf að hafa fjölmargt í huga. Að sjálfsögðu liggja fyrir ýmsar reglur á þessu sviði, t.d. um upp- lýsingar um verð vöru og innihald og næringargildi matvöru. Einnig hafa nýverið gengið í gildi mikil- vægar reglur um merkingar á kjöt- vörum sem skipta miklu fyrir neyt- endur, svo sem um vatns- og fitu- innihald unninna kjötvara. Framleiðendur í nágrannalönd- um okkar hafa notað og eru að þróa framleiðsluaðferðir sem fjöl- margir neytendur gjalda varhug Jóhannes Gunnarsson við. Þar má nefna óhóflega notkun vaxtarhormóna í landbúnaði Amer- íkulanda og raunar víðar og viðvar- andi notkun fúkkalyfja í eldi dýra bæði vestan hafs og austan. Nú hefur ný framleiðsluaðferð rutt sér ' til rúms með erfðabreytingu á mat- vælum og raunar fleiri vörum. Ljóst er að útilokað er að svo komnu máli að segja hvort síðast- nefndu vörurnar séu til sölu í versl- unum hér, það er þó sennilegra að svo sé, að minnsta kosti í samsett- um vörum með soja, en soja er ein vinsælasta erfðabreytta landbún- aðai-varan í Bandaríkjunum. Neyt- endasamtökin krefjast þess að ef vara er framleidd með erfðabreyt- ingu, hvort sem það er að öllu leyti eða aðeins hluti hráefna sem er v erfðabreyttur, þá komi það fram á umbúðum vörunnar á greinilegan hátt. Margir neytendur taka auk þess vaxandi tillit til annarra þátta framleiðslunnar, eins og hvort var- an sé lífræn eða umhverfisvæn eða hvort litlar barnahendur hafi verið notaðar við framleiðslu hennai'. Hér tölum við um hinn pólitíska neytanda, hóp neytenda sem fer stækkandi með hverju árinu. Fyrir þessa neytendur skipta upplýsing- ar um vöruna miklu máli og verða íslenskir framleiðendur, dreifing- araðilar og seljendur að virða það ef tryggja á raunverulegt valfrelsi neytenda. r Onnur atriði Að sjálfsögðu má nefna fjölmörg önnur atriði sem skipta máli þegar neytandi velur vöru, þjónustu eða verslun. Hef ég reynslu af vöru- merkinu? Er þjónustan góð? Versla ég í einhverri keðjunni? Læt ég tryggðarkortin ákveða? Spyrja mætti fjölmargra annarra spurninga, en það verður ekki gert hér. Neytendur eru hins vegar hvattir til að velta vöngum, hvar • getum við bætt okkur til að ís- lenskt samfélag verði neytenda- vænna? Höfundur er formaður Neytendasamtakanna. ÍSLENSKIR bænd- ur höfnuðu innflutn- ingi á fósturvísum úr norskum kúm hingað til lands. Þetta var nið- urstaða könnunar sem gerð var þeirra á með- al fyrir liðlega ári. Og enn hafa skynsamir bændur gengið fram fyrir skjöldu, því hálft þriðja hundrað bænda hefur í heilsíðutilkynn- ingu í Morgunblaðinu nýverið bent á að ómæld verðmæti og einstakir erfðaeigin- leikar felist í íslenska kúakyninu. Þetta er meðal annars rökstutt með því hve vel afurðimar nýtist til ostagerðar og að íslensk mjólk innihaldi mun minna af prótíninu betakaseín Al, en norski stofninn. En sem kunn- ugt er veldur betakaseín A1 insúl- ínháðri sykursýki í tilraunamúsum. Sérstaða og styrkur íslensks landbúnaðar felst einnig í því að hér á landi er minna um sjúkdóma í búpeningi en erlendis og af þeim sökum er minna notað af lyfjum og eiturefnum við framleiðslu hér á landi en víðast annars staðar. Þetta er einmitt mergurinn málsins og ánægjulegt er að heyra að bændur sem hlutu landbúnaðar- verðlaun 1999 hafa látið eftir sér hafa að hreinleiki íslensks landbún- aðar sé vopn bænda í framtíðinni til að standast alþjóðlega sam- keppni. Fullgild rök þremenninganna Þrír valinkunnir menn hafa hald- ið uppi röksemdafærslu gegn hugs- anlegum innflutningi á fósturvísum úr norsk- um kúm í fjölmiðlum að undanförnu og er það þakkarvert. Rök þremenninganna vega þungt og eru að mínu mati fullgild. Rök- semdafærslan byggist m.a. á aukinni sjúk- dómahættu bæði í nautgripum og sauðfé sem mun leiða af sér aukna lyfjagjöf og óheilnæmar mjólkur- afurðir til manneldis. Það kann síðan að auka útgjöld til heil- brigðismála og eru út- gjöldin þó ærin fyrir. Enn fremur má nefna kostnað við endurbygg- ingu fjósa og mjaltakerfa vegna mismunar á líkams- og spenastærð norska kynsins og aukinn fóður- kostnað vegna þess að innflutta gripi þyrfti að hýsa mun lengri tíma ársins en innlenda gripi. Rök þeirra sem mæla með innflutningi bera sumpart vott um óskhyggju, byggða á lítt grundaðri áætlana- gerð og raunar vantrú á bændur sjálfa, því vitaskuld geta bændur kynbætt íslenska kúastofninn í samvinnu við til þess hæfa vísinda- menn. Rofni múrar heilbrigðis og hreinleika er hætt við að inn í land- ið flæði útlendar hormóna- og lyfjaframleiddar landbúnaðaraf- urðir. fmyndarkreppu bænda lokið Heilsíðu ábending bændanna í Morgunblaðinu um að við skulum gæta að framtíðinni til að glata Kúakyn Styrkleiki íslensks landbúnaðar, segir Steinn Kárason, felst m.a. í hreinleika og hollustu afurða sem framleiddar eru með lágmarks lyfja- og efnanotkun. ekki sóknarfærum og verðmætum vegna fljótræðis er þungt lóð á vogarskálarnar til að betrumbæta ímynd bændastéttarinnar, en þó einkum mjólkurframleiðenda. Þarna standa bændur með sjálfum sér en láta ekki niðurrifsöfl grafa sér gröf. En því miður hafa bænd- ur átt nokkuð undir högg að sækja hin síðari ár gagnvart almennings- álitinu, hvað varðar ofbeit lands og niðurgreiðslur úr ríkissjóði. Hinn vestræni heimur verður æ meira neyslu- og markaðsdrifinn og afkoma á markaðnum byggist meir og meir á að selja neytendum ímynd fremur en vöru í hefð- bundnum skilningi þess orðs. Hreinleiki, markaðssetning af- urða, þai'fir, langanir og væntingar viðskiptavina ásamt ímyndarupp- byggingu atvinnuvegarins verður því líklega þungamiðjan í væntan- legri lífsafkomu bændastéttarinn- ar í framtíðinni. Mjólkurframleið- endur ft-amleiða að hluta til fyrir drykkjarvörumarkað og gætu ým- islegt lært af risanum í ropvatns- framleiðslunni, en talið er að yfir- gnæfandi markaðshlutdeild risans á sölu á lituðu sykurvatni með bragðefnum, byggist á þeirri ímynd sem hann hefur skapað sér á markaðnum. Takist íslenskum bændum að nýta þann fjársjóð sem íslenska kúakynið er og hrein- leika íslenskrar náttúru ásamt nú- tíma markaðssetningu og þeim mannauði sem býr í bændum sjálf- um, kemur bráðum betri tíð með blóm í haga. Þjóðin mun fylkja sér á bak við bændur sem framleiða heilnæma fæðu eins og hefur sýnt sig, hvað garðyrkjubændur varðar, en þeir hafa tileinkað sér lífrænar varnir gegn meindýrum við framleiðslu sína í ört vaxandi mæli. Neytendur ekki spurðir Það er athyglivert að engin könnun virðist hafa verið gerð meðal neytenda um málið. Olíklegt má telja að neytendur vilji kaupa vöru sem getur verið ávísun á syk- ursýki handa börnurn sínum í formi mjólkur á fernum úr útlendum kúastofni og verði jafnframt látnir borga herkostnaðinn. Látum því börnin og framtíðina njóta vafans. Áhættan ef til innflutnings kemur er gríðar mikil og ekki verður aftur snúið en ávinninngur óljós og afai' fjarlægur. Þeir sem til þekkja í garðyrkju- og skógrækt vita að sjúkdómar hafa numið hér land í kjölfar plöntuinnflutnings þrátt fyrir lög og reglugerðir er varða sóttvarnir. Styrkleiki - veikleiki Stefnumótun í greininni þarf að vera fastmótuð en með þeim sveigjanleika að geta lagað sig að breyttum aðstæðum á síbreytileg- um markaði. Menn þurfa að læra að nýta sér sóknarfæri án þess að tapa áttum í augnabliks moldroki. Augljós sóknarfæri eru nú í líf- rænni ræktun og lífrænum land- búnaði, en nokkurn tíma tekur að endwvekja og tileinka sér þær að- ferðir. (Njáll bóndi á Bergþórs- hvoli mun ekki hafa stundað rányrkju, heldur kunni samkvæmt sögunni tökin á lífrænni ræktun því hann og synir hans óku skarni á hóla.) Styrkleiki íslensks land- búnaðar felst m.a. í hreinleika og hollustu afurða sem framleiddar eru með lágmarks lyfja- og efna- notkun. Þetta byggir á einstökum stofnum húsdýra sem hafa aðlag- ast aðstæðum hér í 1100 ár. Hverj- ir eru veikleikarnir? Gæti verið um að ræða ófullnægjandi stefnumót- un og áætlanagerð? Eða skortur á markaðsrannsóknum? Hvað með hagræðingu í rekstri? Er þörf á sjálfrýni? Svari hver fyrir sig. Ríkjandi hugmyndafræði er sú að nýta styrkleika atvinnugrein til framdráttar en að lágmarka veik- leika hennar. Mun skynsemin ráða? Mikilsmetinn, fyrrverandi for- ystumaður flokks núverandi ráð- herra landbúnaðarmála, sagði á sinni tíð um stjómmálamann nokkurn, eitthvað á þá leið að þai' færi maður sem þyrði að fram- kvæma hlutina hvort sem þeir væru skynsamlegir eða óskynsam- legir. Landbúnaðarráðherra á þess nú kost þegar hann á næstunni yfir- gefur stól sinn og hverfur af vett- ' vangi stjórnmálanna, að gera það með sóma, með því að framkvæma hlutina af því þeir eru skynsamleg- ir. Islenskt kúakyn? Já, þökk fyrir. Höfundur er garðyrkjufræðinfrur og leggur stund á rekstrar- og markaðsfræði. > Skynsemin ræður Steinn Kárason
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.