Skírnir - 01.01.1907, Blaðsíða 70

70
Eftir kristnitökuna.
munkar Gunnlaugur og Oddur, er rituðu margt, þ. á. m.
sögu Ólafs Tryggvasonar á latínu, sína hvor. Gunnlaugur
varð síðar frægur fvrir uppreist sína móti öfgum og þráa
Guðmundar biskups góða. Mun honum hafa blöskrað, þótt
munkur væri, þegar setja átti hvert svo kallað páfaboð
ofar en fornhelg landslög og gömul kirkjuréttindi þjóðar-
innar. En höfuðmaður mótstöðunnar hafði Jón Lofts-
son verið; var hann þá fallinn frá (f 1197). Á hans
dögum hófst afturförin og hin banvæna deila milli is-
lenzkra kirkjuhöfðingja og erkibiskupanna í Niðarósi.
Þorlákur helgi átti í þungu stríði við .Tón, en hann vann
litið á. Og stóð Jón þó hallur að vígi, þvi að systir bisk-
ups var unnusta Jóns og hann margsekur í þeim efnum
eins og íiestir höfðingjar hér og í Noregi á þeirri spiltu
tíð. Má sjá á þeim þætti í sögum Þorláks, sem snertir
viðureign hans og Oddaverja, hversu mjög hinum stórláta
en frálslynda og stórvitra höfðingja svall móður þegar
kirkjuvöldin voru heimt úr höndum hans og annara lands-
manna: »Vera iná«, mælti hann, »að páfinn sé vitur
maður, en ekki er hann vitrari en vort foreldri«. Sá Jón
eflaust fyrir hvernig fara mundi. Síðasta árið, sem hann
lifði, var hann neyddur til að láta gera um hið ljóta
Lönguhliðarbrennumál. Mun honum þá hafa litlu betur
litist á frelsi Islands í hinum veraldlegum efnum. Kvaðst
hann og aldrei hafa fengist við svo ill málefni. Skömmu
seinna tók hann banasótt sína. Hann var þá staddur á
öðru stórbúi sínu, Keldum, og hafði látið þar reisa klaust-
urhús og nýja kirkju. Lét hann leiða sig út í dyr, og er
hann horfði á kirkjuna mælti hann: »Þar stendr þú
kirkja min; þú harmar mik, en ek harma þik«.
Og þegar vér nú á dögum lítum til baka og dáumst
að vorri »gullöld«, vorri fornu kirkju, forna frelsi og fornu
bókmentum, má oss eitthvað sviplíkt detta í hug og Jóni
Loftssyni foi'ðum Með aðdáuninni fylgir eftirsjón og
angurblíða.
Matth. Jochum=ison.