Skírnir - 01.01.1907, Blaðsíða 55

Eftir kristnitökuna.
55
sögu landsins aftur að Sturlungatímanum; er hér einkum
,að minnast hinnar nýju, gullfögru bókar Jóns sagnfræð-
ings: »Um gullöld íslands«, og hins hugvitssama rits
»um kristnitökuna«, eftir prófessor B. M. Olsen. Báðar
þær bækur fara næst þeim spursmálum, sem þessari stuttu
ritgerð er ætlað að svara, ef ekki betur, þá samt ljósar
•en þær hafa gert. Aðalspurningin er þessi: Hvar Idgu
■aðalröik þess, að eftir kristnitökuna komst svo skjótt friður
á hér á landi og meiri gullaldarbragur á landsstjórn, lög-
hlyðni og kirkju en áður var? Vil eg fyrst athuga lands-
stjórnina, þá kristnihaldið (kirkjuna og þá þjóðmenning,
sem með henni vex á landinu) og loks um rætur og upp-
haf bókmentanna.
Hvað hina ágætu Gullaldarbók snertir, svarar hún
alls eigi þessum spurningum, en að vísu má orðið gull-
■öld um þetta tímabil til sanns færast. Reyndar getur
ekkert tímabil hlotið það nafn nema það sé liðið og næstu
aldir á eftir g y 11 i það. Alt sýnist fegurra, sem fjar-
lægt er, en hitt gallað, sem næst er augunum. Gullöld í
réttum skilningi hefir aldrei verið á voru landi. Sé alls-
herjarsaga Islands athuguð um og fyrst eftir kristnitökuna,
hefir stjórn landsins verið ærið ósjálfstæð og skort bæði
framkvæmdarafl og lagafylgi, eins og B. M. Olsen færir
■dæmi til í sínu riti; sárfá hin stærri mál náðu fram að
ganga friðsamlega og að lögum — ekkert þeirra, sem
Njála segir frá, enda hafði ávalt svo gengið frá upphafi
alþingis. Venjan er að treysta fremur liðsmun en lögum
»g ganga með fjölmenni til dóma. Og þótt dómendur
væri látnir í friði, fylgdi einatt annað, sem litlu var betra
en fémútur eða ofríki, en það voru lagakrókar og rangindi.
Oftlega skifti og minstu hvort mál gengu fram eða ekki,
þvi ójafnaður og ofstopi tók aftur við heima í héraði, unz
vopnin voru látin skera úr málunum eins og lögin hefðu
aldrei um þau fjallað. Að vísu voru þeir taldir undan-
tekningar, sem aldrei bættu víg, eins og Víga-Styr, Vé-
mundur kögur eða Þorgeir Hávarsson, en reglan var að
bera eigi náfrændur sína í sjóði og kjósa heldur maim-