Skírnir - 01.01.1907, Side 68

68
Eftir kristnitökuna.
hinnar latínsku raentunar, kemur það eigi af því, að höf-
undana hafi vantað reglubundna bókfræðslu«.
»Til þess að sýna hvernig ísland tók þátt í hinum
algenga raiðaldafróðleik, er Hauksbók valið dæmi.
Hún er blendingssafn, eins konar alfræðasafn, er íslenzkur
ríkismaður hefir látið rita. Þar íerVöluspá og L a n d-
n á m a, en svo fylgja mikil kynstur alls konar miðalda-
fróðleiks: T r o j u s a g a, saga Goðfreös af Monmouth og
hin vinsæla vísindabók E 1 u c i d a r i u s. Sögurnar tæmdu
ekki allan anda Islands. Landið var partur hins kristna
heims og girntist hinn sama fróðleik sem t. d. Frakkland
og Þýzkaland. En sögurnar eru alt að einu, ef alls er
gætt, engu minna furðuverk fyrir það; íslenzkt lesmál
rýrnar hvergi fyrir það að það stendur nærri almennri
latínskri mentun. Sögurnar eru því stærri undur þegar
þess er gætt, að frumleiki hinna íslenzku sagna var eins
nærri að falla fyrir hinni sömu freistni, sem kipti vexti
úr ensku bókagerðinní og nær því kæfði hina fornþýzku:
freistninni að taka upp hið steingerða form hins arfgenga
miðaldaskóla«.
»öll saga íslands er eins og kraftaverk. Nokkrir sið-
litlir ríkismenn fiytja búferlum frá Noregi sakir þess að
landsstjórnin þar í landi fer að verða siðmentuð og af-
skiftasöm. Þeir nema land á íslandi til þess að varðveita,
ef svo vildi auðnast, sína fyrri siðu óbætta, hið forna
frelsi. Þetta líkist stjórnleysi. En óðara fara þeir að
mynda og koma sér saman um þjóðfélag; þeir setja sér
lög og það mjög svo viturleg; þeir senda fulltrúa heim til
móðurlandsins til að nema þar lagavenjur og færa sér
síðan. Við hinu mátti heldur búast, að þeir gleymdi öllu
fyrir basl og baráttu við erfiðleika hins nýja lands; að
þeir hefðu orðið heimskir búrar án sagna og kveðskapar.
En hið sanna var, að íslendingar rluttu með sér mannvit
Noregs. Þeir verða til þess að rita sögur konunganna og
um afreksverk goðanna. . . . Hið sanna er, að þessir upp-
reistarmenn og þjóðveldi þeirra, voru vitrari, fastari fyrir,
skildu betur stefnumark sitt og hvað þeir höfðust fyrir,