Skírnir - 01.01.1909, Blaðsíða 34

34
Ur ferðasögu.
þeim, sem mestir eru hugkvæmdarmenn og víðskygnastir, að
lita fram. Orðið framtíð fær nýa merkingu; má svo að orði
komast, að nú fyrst er verðandispekin kemur til sögunnar, sé það
uppgötvað, að mannkynið á framtíð fyrir höndum.
Eg hefi áður í þessu tímariti (í ritgerð um upptök mann-
kynsins) minst lítið eitt á Lamarck og afstöðu hans við Lyell,
Spencer og Danvin. Má svo segja, að þeir sem helzt eru taldir
frumherjar verðandispekinnar, Spencer og Danvin standi á herð-
um Lamarcks.
Verðandispekinni hefir verið líkt við sjónarturn þann, sem
mest útsýni veitir; en hinir miklu byggingarmeistarar þessa
sjónarturns áttu of annríkt og örðugt við að reisa hann, til þess
að þeir gæti til fulls notið útsýnisins sjálfir. En þeir höfðu
áunnið það, að jafningjar þeirra — eða þó að nokkru minni
menn væri, — sem á eftir þeim kæmu, gæti séð lengra en
þeir.
Ur þessum hæðum er það nú sem Nietzsche sér einhvers-
staðar fram á ókominni öld, yfirmennið, æðri veru en manninn
og þó af honum komna. Og Væri nú engin furða, þótt sumt
kunni að vera missýningar. þar sem svo er ervitt að sjá. En
hann sér líka, að það er engin örlaga nauðsyn, að framtíð mann-
kynsins verði furðulega dýrðleg, hún gæti orðið á alt aðra leið
ef rangt er að farið. Þess vegna stendur honum ótti af skað-
semi bölsýnismannsins, sem níðir lífið og óskar þess að hann
hefði aldrei fæðst; að visu hlær hann að »optimistunum«, bjart-
sýnismönnunum, þykir þeir heimskir, að sjá ekki hið illa. En
hann elskar lífið þrátt fyrir alt; kvalir og þjáningar er engin
ástæða gegn lífinu segir hann, og hann þekti þetta of vel af
eigin reynd, þó að hann hefði verið hraustur unglingur og væri
jafnvel á síðari starfsárum sinum vel hress á milli, eins og verk
hans bera með sér. Hann segir einhverstaðar, að það, sem hann
hafi skrifað með höfuðverk, striki hann vanalega út aftur.
Nietzsche hefir líklega hugleitt flest það sem heimspeking-
um hefir verið íhugunarefni og jafnvel fleira; hans arnfleygi hug-
ur eins og sveimaði yfir tilverunni og skimaði eftir leiðinni að
beztu framtíð mannkynsins. Ervið leit vissulega og mikilfeng-
leg. Sennilega má svo að orði komast, að það hafi verið líkleg-