Skírnir - 01.08.1912, Page 5

Jörgen Pétnr Havstein
amtmaður.
Aldarminning.
I.
Þær eru allraisjafnar endurminningarnar, sem vér Is-
lendingar eigum frá einokunarverzluninni dönsku. Þótti
hún jafnan lands og lýða tjón hér á Islandi, og kaupmenn
þeir, sem veittu henni forstöðu, þóttu yfirleitt harðskeyttir
og óþjóðlegir, enda höfðu þeir lengst af að eins selstöðu
hér á sumrum, en voru búsettir í Kaupmannahöfn, og
festu því aldrei rætur hér á Íslandi. Þetta er samt eigi
svo að skilja, að allir danskir kaupmenn ættu hér jafnan
hlut að máli. Þeir voru auðvitað misjafnir að upplagi
og manngildi eins og aðrir, og voru sumir þeirra allvel
þokkaðir, þótt eigi væri því að jafnaði eins á loft haldið
og hinu, sem misjafnt þótti í fari þeirra. Eins af einok-
unarkaupmönnum á 18. öldinni er þó sérstaklega viðgetið
fyrir góðvilja sinn og ræktarsemi til Islands og Islendinga.
Það var Sören Pens, yfirkaupmaður í Hofsós nokkru eftir
miðja 18. öld. Var hann í allmiklu vinfengi við þá Hóla-
menn Gísla biskup Magnússon og Hálfdan skólameistara,
og eins við Svein Söivason lögmann. Pens var kallaður
»valinkunnur« maður, og minnist eg þess að hafa séð lof-
samleg ummæli Skúla fógeta i hans garð; var hann þó
eigi vanur að bera lof á kaupmenn. Þessir menn og
nokkrir fleiri í Hólastifti stofnuðu laust eftir 1760 félag
til að efla lærdóm og fróðleik og kölluðu »Hið ósýnilega*.
Skyldi einn aðaltilgangur félagsins vera sá, að búa undir