Skírnir - 01.08.1912, Blaðsíða 63

Um talshætti i íilenskn.
253
en það er hin afleidda merkíngin. En engum, sem lesið
hefur Færeyíngasögu, blandast hugur um upprunann. Það
er hann Þrándur, gamli kallinn, i Götu, sem talshátturinn
á við, en Gata hjet höfuðbólið á Austurey, þar sem
Þrándur bjó, en h a n n var það, sem mest og þrást stóð
í móti Ólafi helga og tilraunum hans til að skattgilda og
kristna Færeyjar; því heitir sá maður e-m »Þrándur í
Götu* er stendur i móti öðrum og tilraunum hans — og má
svo líka hafa orðin um hverja hindrun eða mótstöðu.
»Komast á vonarvöU bendir til fornra tima, þegar fátæk-
língar flökkuðu um til að biðja sjer matar; það var flest
gamalt og hrumt fólk, sem þótti gott að styðjast við staf,
en völur merkir staf; nú merkir setníngin ekki annað en
að verða svo fátækur, að maður sje ekki sjálfbjarga, fari
á sveitina. »Að vera á heljarþröminni* (eldra: þremin-
um) skilja allir, en efalaust á talshátturinn rót sina í
heiðinni trú á hel sem náríki niðri í jörðunni. Yngra er
»að vera á grafarbarminumc, og í dálítið annari merk-
íngu: »vera kominn að því að deyja«. Talshátturinn
er hafður um alt sem tæpt stendur, hvort sem um
sjálfan dauðann er að ræða eða ekki — og jafnvel helst
ekki um hann.
öll þessi orðatiltæki eru sem sagt var ævagömul og
eiga rót sína i fornaldarverkum og fornaldartrú og jafn-
vel siðum, sem aldrei hafa getað átt sjer stað á voru
landi — samt lifa þau og lifa góðu lífi, — af þvi að þau
hafa fengið f a s t a en afleidda merkíngu; vel mætti segja
að þau væru nú steingjörvíngar, en þó lifandi steingjörv-
ingar; kann vera að sumum þyki þetta mótsögn i orðun-
um. Vjer munum sjá mörg dæmi hins sama í þvi, sem
hjer fer á eftir.
Vjer viljum nú flokka þessa talshætti eftir efni þeirra
og frummerkíngu, og verða þá í f y r s t a flokki talshættir,
er segja má sjeu leiddir af almennri reynslu manna,
bæði að því er snertir þá sjálfa og náttúruna sem um þá er,
1. Hjer tel jeg fyrst talshætti sem ekki eru komnir
af verulegri reynslu, heldur hugsaðri. »Að skilja fyr en