Skírnir - 01.08.1912, Blaðsíða 73

Um talshætti i islensku.
263
að teningnum er kastað og hann er kyrr orðinn á borð-
inu, snýr vitanlega ein hliðin upp með svo og svo mörgum
augum; það var þá »uppi á teníngnum*; þessi talsh.
merkir, að e-ð kemur í ljós, verður að raun. — Jeg hygg
og, að »að hafa eftirköst* = að hafa afleiðingar (óþægi-
legar) eigi hjer heima, og að »eftirköst« (sem ekki flnst í
fornu máli) sjeu síðari »köstin« (annars sem síðar átti að
kasta), er oft gátu orðið óþægileg þeim, sem fyr hafði
kastað. — »Að bæta úr skák« = að bæta hag sinn eða
gerðir eða leiðrjetta þær (»ekki bætti það úr skák« =
ekki gerði það hlutinn, málið, betra); hjer mun »skák«
ekki vera sama sem taflið sjálft, heldur það ásigkomulag
taflsins, er öðrum kónginum er skákað; eiga orðin þá eig-
inlega við það, að taflmaðurinn, sem kónginn á, getur
hnekt bragðinu eða leik hins.
Af hinum forna almenna leik, hestaatinu, sem tíðkað-
ist lengi vel á íslandi (1623 er síðasta atið talið að hafa
átt sjer stað, sbr. Eimreiðina 9. árg.), er dreginn talsh. »að
leiða hesta sína saman«, = að eiga í deilu (einkum orða-
eða ritdeilu); sýnir hann, ekki siður en margir aðrir, hve
lífseigir talshættir geta verið.
Loks er einn leikur enn, sem einkum er getið í forn-
aldarsögum og tröllasögum; það er hnútukastið, eða sá
»leikur«, að menn köstuðu nöguðum hnútum hver í ann-
an — og hefur þá vist stundum gránað gamanið. Þar af er
sá talsh. dreginn, »að maður hreyti (kasti) hnútum í annan«,
er hann skýtur að honum ónotaorðum og skætíngi, brígsl-
um og þvílíku — og hefur þessi talsh. nokkrar aldir á
baki sjer.
4. Talshættir úr viðskiftalífi.
a) úr málaferlamálinu er tekið að] segja »það er til
málsbóta(r)*, »það er bót í máli« = það bætir um; tals-
hátturinn er víst aldrei nú hafður i sinni eiginlegu merk-
íngu.
b) úr þjóðlífsmálinu: »Það er skylduskattur* = það
er skylda, eða og haft um fjárgreiðslu, sem alls ekki er
neinn skattur.