Skírnir - 01.08.1912, Síða 61

Um talshætti í íslensku.
[Frá hinu helsta skýrt í ræðu á stúdentafjelagafundum i Khöfn].
Það mundi þykja nokkuð kynleg spurníng ef jeg
spyrði, skiljum yjer mál vort?, skiljum vjer orðin sem vjer
höfum í munni dags daglega? Auðvitað mundu allir svara
játandi — og svarið er rjett, en ekki til fulls. Vjer vit-
um allir, að »hestur« merkir eitt dýr, »hundur« annað,
»refur« hið þriðja, og oss skeikar aldrei í rjettri notkun
þessara orða. En vitum vjer, hvað þessi orð merkja eigin-
lega, hvað í þeim felst, hvers vegna »hesturinn« heitir
hestur osfrv. Við þeirri spurningu má óhætt kveða nei.
Fæstir vita eða þykjast vita þ a ð. Það eru ekki nema
örfáir menn, þeir er leggja stund á þá sjerstöku fræði-
grein er nefnist »upprunafræði orða«, er vita nokkuð uin
þetta, og þó er vitneskja þeirra mjög af skornum skamti.
Orðin eru nefnilega komin svo langt frá uppsprettu sinni
að þau eru orðin óskiljandi. Vér lærum þau í æsku
ósjálfrátt; vjer köllum hestinn hest, af því að foreldrar
vorir eða frændur nefna svo. Orðin eru oft sem gamlir
peníngar, sem alt mót er slitið og nuddað af, svo að ekk-
ert er eftir er sýni hvað þeir gilda. Samt gánga þeir
kaupum og sölum, og allir vita, hvað gildi þeirra er í
rauninni, og menn fara aldrei vilt.
En það eru ekki einúngis orð, heldur og margs konar
setníngar, sem eru notaðar þannig, að hin upphaflega
þýðíng þeirra er hulin nokkurs konar þokublæju, ef hún
er ekki með öllu gleymd; þær eru ekki notaðar í sinni
frummerkíngu, heldur í »afleiddri« þýðíngu; íslenskan á