Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1966, Blaðsíða 108

108
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
orðið skemmdir af sandfoki um alla Rangárvallasýslu, ekki ein-
göngu í uppsveitunum heldur einnig í neðri hluta hennar. Hér er
þó ekki staður fyrir þá greinargerð.
Að hinu leytinu hafa ekki þurft mörg ár að líða, frá því að
bærinn var í fyrndinni yfirgefinn og þök rifin af kofum, þar til
komið hafa sprungur í austurhlið tóftarinnar, sem austast stóð,
en kvikfénaður síðan troðið niður og gert að flagi. Selfarirnar frá
Ási hefðu vel getað komið hér óþyrmilega við sögu. Er líklegt, að
holtið austur af tóftunum hafi ekki þolað þann átroðning og flagið
þannig stækkað, og þetta allt orðið upphaf spillingarinnar, er síðar
hefir sennilega verið hægfara nokkur ár. Aðrar skemmdir hafa ekki
verið í norðurhluta Ásjarðarlands á þessum tíma.
í Taxation Protocol 1802 er þannig sagt frá ókostum á hjáleig-
unum:
Hóll: „Stenbrud paa udmarken", þ. e. hið sama og hundrað árum
áður.
Sel: „Jorden er Sandfog og Stenbrud underkasted" í skýringar-
bókinni: „Sandf. og Stenbr. paa Tun og Udm“.
Ásmundarstaðir: Ekki minnzt á neitt.
Að þessu sinni er sandfokið eða áblásturinn orðinn annar aðal-
ókosturinn á Seli, og bendir það ótvírætt til þess, að nú hafi upp-
blástur verið kominn í þá átt, sennilega allt austan frá Svartabakka,
að nú hefir sandur verið farinn að berast á túnið þar, og þá verið
að færast í það horf er síðar varð.
Um 1840 samdi séra Brynjólfur í Kálfholti sóknarlýsingu sína,
og segir hann frá á þennan hátt:------„Sandur veit ég ekki sjáist
(utan aurar við ána og aðra læki) nema sandflá nokkur fyrir ofan
Jólgeirsstaði gömlu; er hún að stækka af uppblæstri. Þessi sandur,
sem nú kallast Selsandur, hefir annaðhvort lítill eða enginn verið,
þegar Jólgeir landnámsmaður byggði þar Jólgeirsstaði.“--------
Þessi stutta lýsing er harla greinargóð, það sem hún ær. Orðið
„sandflá" segir, að uppblásturinn er meiri að lengd heldur en
breidd, „fyrir ofan Jólgeirsstaði gömlu“ sýnir, að gárinn hefir ekki
verið kominn í Bæjarholtið norðanvert, en verið þar fyrir austan, þ.
e. í landnorður af bænum. Þá er það augljóst, að uppblásturinn hefur
aukizt, frá því séra Brynjólfur kom að Kálfholti eða síðustu 50—60
árin. ;
„Þessi sandur, sem nú kallast Selsandur“, getur bent til þess, að
sandgárinn hefði í fyrstu verið skilgreindur öðruvísi, og er það
ekki ótrúlegt. Enn gæti verið, að í huga nágrannanna hafi Sel verið