Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1966, Blaðsíða 120

120
ÁKBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Nafngift þessi getur verið tvöföld í roðinu, annars vegar hæðileg
skírskotun til heiðurstitilsins Filius Petri, sem miðaldapáfarnir veittu
konunglegum persónum, er sýnt höfðu kirkjunni hollustu og unnið
henni gagn, hins vegar hálfkveðin aðdróttun um ergi milli Lárentí-
usar og þess manns, sem með vináttu sinni og vernd átti að líkindum
mestan þátt í frama hans, manns sem einnig hét Pétur, nefnilega
Pétur riddari Guðleiksson af Eiði í Norðfir'ði. En látum þetta síðar-
nefnda atriði liggja milli hluta, það er hvort eð er ekki annað en
ágizkun, en áletrunin er eigi að síður án slíkrar túlkunar hin merk-
asta, sögulega og bókmenntasögulega. Sögulega merkileg er hún
fyrir það, að hún ekki aðeins staðfestir heldur varpar einnig skæru
ljós yfir það sem vér vitum úr skjallegum og bókmenntalegum heim-
ildum um mestu og hneykslanlegustu átök, sem embættissaga vor
segir frá, nefnilega deiluna milli Jörundar erkibiskups og dóm-
kapítulans eða kórsbræðranna, sem stóð yfir í 18 ár, frá 1291 til
dauða erkibiskupsins 1309.
Þó a'ð saga þessi sé alþekkt, er síður en svo óþarft, heldur miklu
fremur nauðsynlegt, í þessu sambandi að líta nokkru nánar á hana í
ljósi þessarar áletrunar, lýsa hana innanfrá með athugun þess sálar-
ástands, sem áletrunin vitnar um.
Þrennar eru heimildir vorar um deilu þessa: 1) Framburður nokk-
urra vitna um rétt kórsbræðra til kirkna og kirkjutekna og til nokk-
urra jarða og vissra af tekjum dómkirkjunnar. Ekkert af þessum
skjölum er eldra en frá 1293. 2) Nokkrir páfadómar í málinu, sömu-
leiðis ekki eldri en þetta. 3) Lárentíus saga, sem ekki greinir frá
þessari deilu fyrr en 1294, en Jörundur erkibiskup tók við embætti
sínu 1287. Vér höfum því enga vitneskju um, hvað gerðist á tíma-
bilinu 1287—1291, þegar deilan komst í algleyming. Vér þekkjum
þannig ekki það veigamesta, ef rétt skal í máli dæma, upphaf þess og
hvað olli því í öndverðu. Ef vér hefðum aðeins hin mörgu réttarskjöl,
mundum vér að líkindum hallast á sveif með kórsbræðrum.
Sem betur fer fyllir Lárentíus saga þessa mögru lögfræðilegu
beinagrind méð frásögum og atvikum, sem leyfa oss að skyggnast að
baki skjölunum og horfa á sjónarspil, þar sem mannleg öfund, valda-
græðgi, vonbrigði, mannvonzka og annar mannlegur breyskleiki leik-
ur lausum hala.
P. A. Muneh og að nokkru leyti Keyser hafa sem lögfræðingar
bersýnilega látið ánetjast hinum fáu og gjörsamlega ófullnægjandi
réttarskjölum. Þess vegna hafa þeir beinlínis stimplað Lárentíus
sögu sem hlutdræga og talið frásagnir hennar um framferði kórs-