Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Síða 45

MELTEKJA Á HERJÓLFSSTÖÐUM f ÁLFTAVERI
45
uðust um Island 1752—1757. Ferðabók þeirra kom út 1772. Þar er
stutt greinargerð um melkornið (Ferðabók II, bls. 154—156, útg.
Rvk 1943). Merkasta ritgerð um þetta efni er skráð af séra Sæmundi
Magnússyni Hólm og birtist í Lærdómslistafélagsritunum 1781—
1782 (I, 26—60 og II, 139—167). Fylgja henni nokkuð fegraðar
skýringarmyndir höfundar. Ritgerð Sæmundar Hólm er endurprent-
uð í afmælisritinu Sandgræðslan, sem út kom 1958, bls. 102—139.
Útlendir ferðabókahöfundar víkja sumir að þessu efni svo sem
Niels Horrebow (bls. 297—298) og Ebenezer Henderson (bls. 189
—190, útg. Rvk 1957). Frásögn Hendersons er raunar að mestu
byggð á Ferðabók Eggerts og Bjarna. Einar Einarsson bóndi á
Strönd í Meðallandi skrifaði grein um meltekju 1897, og birtist hún
í Sunnanfara 1914 (bls. 56, 64, 67—70). I bókinni Vestur-Skafta-
fellssýsla og íbúar hennar, sem út kom 1930, skrifar Hannes Hjart-
arson á Herjólfsstöðum um „Islenzka kornið“ greinargott yfirlit.
Sami höfundur á ritgerð í tímaritinu „Hesturinn okkar“ (1. tbl.
1970, bls. 27—29) : Meljur og melþófar. I Árbók Fornleifafélagsins
1961, bls. 55—60, er grein eftir Þórð Tómasson: „Sumtag og sum-
tagssnælda“ að mestu byggð á heimildum frá Hannesi Hjartarsyni
og Eyjólfi Eyjólfssyni á Hnausum í Meðallandi. „Melur og notkun
hans“ nefnist ritgerð eftir Eyjólf Eyjólfsson á Hnausum í ritinu
Sandgræðslan, bls. 140—145.
Fleiri heimildir eru til um þetta efni á víð og dreif, prentaðar og
óprentaðar, m. a. í safni Þjóðháttadeildar Þjóðminjasafnsins. Um
meltekju í Þykkvabæ og Háfshverfi í Rangárvallasýslu er ekki völ
margra heimilda. Af sóknalýsingum 1840 má sjá, að meltekja er
þá talin til landkosta í Háfshverfi (útg. 1968, bls. 206). Nokkurn
fróðleik um efnið er að finna í tímaritinu Goðasteinn 1970, 1. hefti,
bls. 16—18.
Sérstöðu meðal heimilda um meltekju hefur kvikmynd Skaftfell-
ingafélagsins í Reykjavík: „I jöklanna skjóli“, sem gerð var 1952
og næstu ár, kvikmyndatökumaður Vigfús Sigurgeirsson. Þar fjallar
einn þátturinn um meltekju, upp tekinn í Álftaveri, og að öllu staðið
af mönnum, sem kunnu vel til verka. Heimildasafn meltekju í Vest-
ur-Skaftafellssýslu er mikið, eins og búið er að gera grein fyrir.
Ritgerð Sæmundar Hólm ber þar af öllu sökum frábærrar nákvæmni
lýsinga.
Brátt man enginn að segja frá meltekju fyrri tíðar af eigin raun.
Upp úr viðræðum höfundar þessarar ritgerðar við Hannes Hjartar-
son á Herjólfsstöðum 1972—’73 varð það áform að rita um meltekju