Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Page 46

46
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Herjólfsstaðaheimilis í tíð hans eins ýtarlega og hægt væri nú við
lok þessarar atvinnugreinar, sem á rót sína í akuryrkju fornaldar
og miðalda ef að líkum lætur. Verður það eitt lokaframlag til þeirr-
ar heildarkönnunar á efninu, sem enn er óunnin.
Meltekja. Meltekja var mest í Meðallandi og Álftaveri en talsverð
búbót einnig á Síðu og í Landbroti. Hraun í Landbroti hafði tals-
verðar melnytjar. Sama máli gegndi um Foss og Hörgslandsþorp á
Síðu. Frægt melapláss frá fornu fari var Skjaldbreið á Síðu.
Stórt landsvæði vaxið mel nefnist melar í máli Skaftfellinga. Af-
markað, melgróið land, minna ummáls nefnist melabót. Orðið bót
um melivaxið land er þekkt utan Vestur-Skaftafellssýslu, sbr. Hemlu-
bætur í Rangárvallasýslu (V.-Landeyjar). I melum geta verið fleiri
eða færri melabætur misjafnlega stórar. 1 Bólhraunum á Mýrdals-
sandi var engin melabót minni en einn hektari að nútíðarmáli en
sumar stærri. Einkenni á öllu þessu landi eru stærri og smærri sand-
hólar vaxnir mel, nefndir melakollar. Ekki var skorinn melur á kolla-
tætingi, þótti of mikill tíningur, og kornið þar var oft matleysa,
en svo nefndist það, þegar ekkert hveiti var í tinanum. Gat hýðiö þá
virzt verulegt í axinu en reyndist tómt, er það þornaði.
Til undantekninga taldist það, að melurinn brygðist með kornvöxt.
Minnist Hannes á Herjólfsstöðum þess frá bernsku, að hann heyrði
gamalt fólk vitna til ákveðins árs, er algjör matleysa hefði verið í
melnum.
Melur. Blöð melsins, sem vaxa úr jörðu fyrst á vorin, nefnast
blaöka. Melstöngin verður allt að 50 sm há. I melöxunum þroskast
tininn umluktur hýði. Þroski tinans var að sjálfsögðu háður veðr-
áttu. Melstöng með óvenju miklu og vel þroskuðu korni nefndist
melamóöir. Slíkar stangir hittast hér og þar í melum.
Grængála nefnist melstöng, sem var algræn, þegar melurinn var
orðinn bleikur. Vanalega var stöngin vel þroskuð en enginn þrosk-
aður tini í hýðinu.
Rótakerfi melsins er geysimikið og liggur djúpt. Ræturnar grein-
ast í buslcu og sumtag. Buskan er miklu grófgerðari og var aðal-
efnið í melreiðinga og melþófa, sumtagið var þar aðeins notað sem
þunnt undirlag til mýkinda.
Melakolla blés oft upp, einna helzt á vorin, þegar klaki fór úr
jörðu. Var þá sætt færi með að safna busku. Sumtagið lá út í sand-
inn milli melakollanna. Ofan af því blés í þurrastormum. Ekki var
síður hirt um það en buskuna.