Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Síða 81

BAÐSTOFAN OG BÖÐ AÐ FORNU
81
Finnar hafa notað ýmis orð yfir baðstofur, yfirleitt eftir svæðum,
þ. á. m. orðið „pirtti“ sem hefur haft tvenns konar merkingu, bað-
stofa og bústaður (síðari merkingin bundin vesturhluta landsins).
Baðstofan var fyrsta húsið sem menn byggðu sér en var strax not-
uð sem bústaSur.
1 hinni merku rannsókn sinni á baðstofunni (Bastu och torkhus
i Nordeuropa) dregur Ilmar Talve þessa ályktun af tvenns konar
merkingu orðsins „pirtti“: „Betydelseomváxlingen av pirtti mellan
,,bastu“ och „bostad“ har skett antingen dárför att vissa hushálls-
göromál utfördes i bastun, vilket ár troligt eller dárför att „pirtti“
avsett „nybyggarens första hus med flera funktioner. I detta fall
ár det enklast att förutsátta, at „pirtti“ tidigare hade en allmán
och mindre avgránsad betydelse, som ej sá mycket bestámdes av
funktionen som av konstruktionen. Ordets ursprungliga betydelse
ár altsá svár att bestámma med hjálp av en analys av funktionen.
Större klarhet vinner man av konstruktionen och byggnadssáttet,
som i alla sammanhang dár „pirtti“ omtalas ........... peka pá
knuttimring". Pá grund derav anser jag att en betydelse „hus eller
rum, byggt i knuttimringsteknik och utrustad med (rös)ugn“ av
flera skál er att föredraga“45.
Mér virðist hins vegar eðlilegra að leita að nafni húss eða her-
bergis í þeim athöfnum sem þar fara fram en í byggingarlagi eða
byggingaraðferð. Það er langalgengast um allar aldir að nöfn festist
þannig við hús eða herbergi. Baðstofunafnið tengjum við baði. höf-
um raunar, líklega ranglega, hugsað okkur bað í nútímamerkingu,
allsherjar líkamshreinsun. Vatnið var heilagt, þvotturinn eða baðið
nátengt trú manna, þáttur í helgiathöfnum. Um alla Evrópu þekkj-
ast leifar slíkra baða: jólaböð, jónsmessuböð, brúðarböð og brúð-
hjónaböð, fyrsta bað barnsins, sálarböð o. s. frv. Nú geri ég ráð
fyrir að baðið hvers kyns sem það var eða þvotturinn, helgunin,
hafi farið fram í aðalíveruhúsinu eða eina íveruhúsinu og ekki óeðli-
legt að bústaðurinn tæki nafn af helgustu eða mikilvægustu athöfn-
unum sem þar fóru fram. Þetta er einskær brjóstvitskenning, til-
raun til að skýra baðstofunafnið.
Niðurstaðan er þá sem hér segir: 13. aldar baðstofan sem um
getur í Sturlungu var íveruhús eins og hún hefur verið um allar
aldir. I baðstofunafninu er varðveittur eldforn siður en gufubað
6