Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Page 124

124
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
komið upp fyrr en seint á 18. öld, en fyrir það verður ekki svarið,
enda skiptir það ekki öllu máli.
Daniel Bruun hefur skilið heimildarmenn sína svo, að í Hraun-
þúfuklaustri hefði átt að vera nunnuklaustur (eins og reyndar var
á Reynistað. Er eitthvert samband þar á milli?). En Margeir Jóns-
son gengur hart á móti þessu og færir fram ýmis rök fyrir því, að
menn í Skagafirði hafi hugsað sér þetta sem munkaklaustur og
sýnir, að þær sagnir ná í tíma aftur fyrir útkomu bókar Bruuns.
Að öllu athuguðu virðist hann hljóta að hafa rétt fyrir sér. Munn-
mælin hafa gert ráð fyrir munkaklaustri. En að vísu er það ekkert
sáluhjálparatriði, hvort heldur hefur verið í munnmælunum, nunn-
ur eða munkar. Það er mjög fjarstæðukennt að nokkurt klaustur
hafi nokkurn tíma verið í Hraunþúfuklaustri. Alger þögn fornra
heimilda mælir fastlega gegn slíku. Og ekki síður staðurinn sjálfur,
inni á öræfum, þar sem lífsbarátta hlýtur að hafa verið afskapleg
og líklega ómöguleg nema stuttan tíma. Það er mjög í samræmi
við þjóðsagnamyndun út frá örnefnum, að nafnið sé það uppruna-
lega og sögnin um klaustrið runnin upp af því. Af öllum skýring-
um á klausturnafninu sem til greina koma, er sú ósennilegust, að
þar hafi nokkurn tíma verið raunverulegt klaustur. Ekkert, nema
þá nafnið sjálft, gefur minnstu átyllu til að halda slíkt. Nafnið hef-
ur haft mikið magn til að draga að sér þjóðsögur, svo sem nú skal
nefna dæmi um.
4.5 SvcvrticLauði. Séra Jón Steingrímsson segir að klaustrið hafi
eyðilagzt í „stóru plágunni 1404“, sbr. 2.2. Hann á vitanlega við þá
miklu landfarsótt, sem hér geisaði 1402 og nefnd er svartidauði.
Það er auðvitað rétt, að bæir og byggðir hafa farið í eyði í svarta-
dauða mismunandi langan tíma, og búast má við, að þá hafi lagzt af
fyrir fullt og allt nokkrir staðir, sem áður höfðu verið byggð ból.
Engu að síður verður að líta á þessi ummæli séra Jóns sem eitt
dæmi þeirrar almennu trúar seinni tíma að öll eyðiból séu minjar
um manndauðann mikla í plágunni. Sams konar sagnir eru um allt
land. Svartadauða er eignað, að eyðibæir finnast mjög víða fyrir
ofan byggðirnar. Og þetta segja menn um eyðibyggðir alls staðar
á Norðurlöndum. Daniel Bruun hefur gert skynsamlega grein fyrir
þessu í því riti sem vitnað er til í 2.3, bls. 10—11, og ekki síður Ólaf-
ur Lárusson, Úr byggðarsögu íslands, Vaka III, 1929, bls. 329—331.
Ummæli séra Jóns eru að engu hafandi nema sem lítill þáttur í