Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1994, Page 120

124
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
gefa innsýn í hugarfar eða „mentalitét" fólks einhvern tíma á tímabilinu
frá kristnitöku til ritunartíma sagnarinnar. Hitt fæ ég ekki skilið, hvers
vegna höfundur tengir þá trú eða hjátrú, sem þar kemur fram við hvíta-
voðirnar eða „skírnarkjólinn", en hvorki skírnarvatnið né athöfnina sem
slíka. Þar byggir hann í öllu falli ekki á tilfærðri sögu. A hinn bóginn er ég
ekki sammála höfundi um að frásagan úr Lárentíusarsögu, sem hann til-
færir á bls. 195-196, sé fyrst og fremst hláleg, þótt auðvitað megi hafa af
henni nokkurt gaman. Öll þessi dæmi sýna, hve orðalag höfundar er oft
hlaðið gildismati, sem oftast orkar tvímælis í fræðiritum.
A bls. 206 getur höfundur þess, að heitgjafir íslendinga hafi einkum
beinst að Ólafi helga í Niðarósi „... áður en íslenska kirkjan kom sér upp
eigin dýrlingum til upphefðar og tekjuauka." Sami „ekónómíski" skiln-
ingur á baráttunni fyrir helgi íslensku dýrlinganna kemur meðal annars
fram á bls. 191. Hér skal því ekki neitað, að tilkoma innlendra dýrlinga
hafði efnahagslegar afleiðingar. Það stappar þó nærri sögufölsun eða full-
kominni vanþekkingu og ólæsi á hugarfar fyrri tíma fólks að halda því
fram, að þetta hafi verið eina ástæða eða aðalástæða þess, að helgi þessara
manna var upp tekin. Hvorugt er afsakanlegt í fræðiriti. Svipaður skiln-
ingur á eðli og tilefni dýrlingatrúar og hátíða þeirra kemur þó fyrir víðar í
ritinu til dæmis á bls. 276.
Við svipaðan tón kveður annars víða í ritinu eins og til dæmis á bls.
670, þar sem höfundur telur langaföstu kristinna manna fyrst og fremst
eiga sér hagræna skýringu, sem hann líkir við fiskveiðitakmarkanir Haf-
rannsóknarstofnunar á síðustu árum. - Ekki óskyldrar skýringar verður
einnig vart á bls. 664-665. Hér má ef til vill segja, að áhugi höfundar fyrir
uppruna siða og venja leiði athygli hans um of burt frá hugleiðingum um
hlutverk og merkingu siðanna, sem skipta einnig gríðarlega miklu máli í
rannsóknum á hátíðar- eða föstusiðum og segja ef til vill miklu meira um
áhrif náttúru, atvinnuhátta og samfélagsgerðar, en flöt könnun á uppruna.
Hér skal það áréttað, að skýringar Arna í tilfærðum dæmum eiga um
margt rétt á sér. Veikleiki þeirra er miklu fremur sá, hversu einhliða þær
eru og gefa þar af leiðandi skekkta mynd af viðfangsefninu, án þess að
höfundur slái varnagla eða veki athygli lesanda með öðrum hætti á „yfir-
driftum", sem oft eru án efa með vilja gerðar af stíllegum forsendum.
Þrátt fyrir þá tilhneigingu höfundar að gera lítið úr trúarsögulegum
skýringum má benda á, að á stöku stað grípur hann þó til slíkra skýringa,
þegar þær virðast vart eiga við. I kafla um Þorláksmessu bendir höfundur
til dæmis á, að Þorlákur biskup hafi orðið mikið eftirlæti íslenskra stúd-
enta á 19. öld. Telur hann það ekki síst hafa átt rót sína að rekja til um-
mæla Þorlákssögu þess efnis, að biskupinn hafi þótt drykksæll þótt ekki