Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2000, Page 139

ÞORSTEINN HELGASON
SVERÐ ÚR MUNNI KRISTS Á KROSSI
í kjölfarið á viðtali í Morgunblaðinu um gerð Tyrkjaránsmyndar fyrir
sjónvarp vorið 2001 hringdi í mig Magnús Finnbogason bóndi í Austur-
Landeyjum og spurði hvort ég vissi ekki allt um altaristöfluna í kirkjunni
á Krossi þar í sveit. Magnús sagði hana merkta gjöf frá Kláusi Eyjólfssyni
og kaupmanni nokkrum í Vestmannaeyjum. Nei, ég hafði ekkert heyrt
um þessa altaristöflu. Auðvitað þekkti ég Kláus sem skrifaði eina helstu
frásögn af Tyrkjaráninu eftir lýsingu sjónvarvotta, danskra þjóna verslun-
arinnar, sem komust til hans í dauðans ofboði á árabát frá Eyjum á flótta
undan ránsmönnum einn júlídag árið 1627. Sigfús Johnsen bæjarfógeti
og fræðimaður í Vestmannaeyjum hafði fjallað um Kláus í ræðu og riti og
rakið feril hans og ættir en ekki minntist hann á altaristöflu í Landeyjum.1
Þetta þurfti athugunar við.
Þegar komið er í kirkjuna á Krossi fer ekki rnilli mála að Kláus átti
hlut að altaristöflunni. Undir henni er málað stórum stöfum á fjöl: Denne
Tafle Haffuer Clavs Eyjolffsson och Niels Clementsson Forœrid til Kross Kirkie
Vdi Land Eijen. A° 1650. Eg kannaðist við Níels líka. Hann var kaup-
maðurinn í Vestmannaeyjum sem stjórnaði endurbyggingu Landakirkju
eftir að Tyrkir brenndu hana til grunna. Myndefnið var ljóst í stórum
dráttum. Þetta var þrískipt altaristafla með vængjum (hurðum) en gróf-
lega srníðuð og útskurðarlaus. Yfir henni sveif heilagur andi í líki dúfu.
Miðmyndin sýndi upprisu Krists. A vinstri væng var hinn þjáði Kristur
en hægra megin var torkennilegra efni. Augljóslega Kristur en hann hafði
sérkennilega fylgihluti, meðal annars sverð sem gekk fram af munninum.
Eftir nokkra fyrirspurn2 var ljóst hvaðan hann var sprottinn: úr upphafi
Opinberunarbókar Jóhannesar.
Þetta var góð byrjun en nú vöknuðu spurningar sem meira mál yrði
að svara. Hvað lá að baki þessu myndefni, hvað var hægt að lesa út úr
því? Hvað voru þeir Níels og Kláus að segja með altaristöflunni? Var