Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1976, Blaðsíða 20

20
ÚR BRÉFUM SVEINS LÆKNIS PÁLSSONAR
1 Hér er átt við gabbró, en málvenja á tímum S. P. að tala um granit. Hann varð fyrstur
til þess hér á landi að finna gabbró og er með merkustu athugunum hans, sbr. Ferðabók,
757.
2 Mislingar.
3 Nyeste Kjöbenhavnske Efterretninger om lærde Sager.
4 Saltsuðan á Reykjanesi við ísafjarðardjúp fór fram við hverahita, og var Skúli Magnús-
son landfógeti upphafsmaður þeirrar aðferðar. Iðnsaga íslands II, 37 o. áfr. Lovsamling
III, 177—178.
5 Kerguelen de Tremarec var franskur flotaforingi fyrir herskipi Frakka, sem hafði eftir-
lit með fiskiskipum þeirra hér við land á árunum 1767 og 1768. Hann gaf út bók um
ferðir sínar í norðurhöfum: Relation d’un voyage dans la mer du Nord, Paris 1771.
„Sveinn Pálsson........ímyndar sér, að undirlag landsins muni vera granit, en ekki
vill hann samt fallast á, að landið sé allt myndað af eldi. Sveinn finnur einnig (eins og
gabbró) fyrstur hnullungaberg (konglomerata) í fjöllum á Suðurlandi og rannsakar víða
fornar sævarmenjar, skeljar og hella; hann er hinn fyrsti, sem leiðir full rök að því, að
Suðurlandsundirlendið hafi áður verið í sjó....Sveinn Pálsson jók einnig mjög þekking-
una um eldfjöllin.......athugar Kötlugosið 1823 og lýsir því.......Hugleiðingar hans
um eðli hveranna og uppruna eru og allmerkilegar, þó þær séu byggðar á ýmsum skökkum
hugmyndum, sem menn þá höfðu um jarðhitann” (Landfræðisaga III, 183—184).
„Hann tekur eftir halla blágrýtislaganna og getur upp á orsökinni. Jöklar verða megin-
viðfangsefni hans. Hann lýsir hreyfingu þeirra, lagskiptingu jökulíssins, jökulöldum og
jökulstrýtum........Hann athugar veðurfar af mikilli kostgæfni í nærri 50 ár........ í
Ferðabókinni er því ekki skráður nema nokkur hluti af rannsóknum hans” (Ferðabók,
XXX).
Jan. 13da 1801.
Seint og illa giördri sendiferd hingad í qvöld fyrir veikann Petur
Sveinsson í Steinum,1 giet eg ecki gegnt þó vildi, er og móti skyldu
minni nema klaga þvílíka (leiðrétt f. þvílíkt) drepandi óreglu fyrir
yfirvaldinu, mætti kannske einhvers líf þarvid frelsast, ödrum til
bendingar. Pétur skal hafa legid ad mestu sídan á öndverdum slætti;
fyrst nú eptir 5 mánudi kémur madr frá Raufarfelli (leiðrétt f. Raug-
arfelli), med laus skilabod, ecki eina línu um siúkdóminn (segir þó
hreppstiórinn Mr Magnús2 í Steinum muni hafa vitad hann eptir
siúklíngnum siálfum í gær, enn hverium sendt veit hann óglögt) og
ecki annad en hvad hann á ödrum bæ í annari sókn hent hefir mest-
ann hlut á skotspæni. Eptir því eg med athygli giet saman tínt ur
þessum brotum, er madrinn nærstum tapadr frá 3 á 4 ómögum, og
þótt lifni eptir langa mædu má þad einúngis vera og verda Eyar-
íiallamanna velþeckta Hiálpsemdar nattúrufari ad þacka ef siúklíngs-
ins varnad ecki ber á hiarn út — þar hann legid hefir og ef lifir,
liggia mun hiartad úr hiálprædistímanum, slatt og vertíd — Sed
hæc apud magistratum politicum liberavi animum meum! Þad
m(erkir); Madurinn deyr ecki mier, helldr þeim sem fyrir og med
honum eiga ad ráda — Samt sem ádr riett upp á happ, og svo mann-