Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1976, Blaðsíða 11

ÚR BRÉFUM SVEINS LÆKNIS PÁLSSONAR
11
dótturdóttur Skúla landfógeta Magnússonar. Þá var hún 19 ára og
hann 33ja. Reyndist hún hinn mesti búforkur, og hvíldi búskapur
allur að miklu leyti á hennar herðum. Segir Sveinn, að „samvera
þeirra, þó ólíkt væri í mörgu lundernið, það allra inndælasta hugsast
kann hér á jörðu“.3 Þau eignuðust 15 börn, en 10 komust á legg.
Tvo syni misstu þau voveiflega.
Eins og að ofan segir, kom Sveinn til landsins 1791 og ferðaðist
fyrir styrkinn fram til 1794 og sendi utan jafnóðum allar niðurstöður.
Hann hafði gert sér von um framhald styrksins, en hún brást. Hann
var ekki skipaður fjórðungslæknir fyrr en 4. október 1799, en hafði
alla tíð stundað lækningar. Hann var skipaður yfir Árness-, Rangár-
valla-, Vestur-Skaftafells- og Vestmannaeyjasýslur, var auk þess sóttur
austur á fjörðu og til Reykjavíkur. Fram að þessu hafði hann verið
embættislaus bóndi, eins og hann sjálfur segir. Nú varð hann illa
launaður læknir með alls 66 rd. árlegum launum, sem þótti „sára
vesælt og ekki viðurværilegt í svo stóru og yfirferðarbágu distrikti“,
þar sem bjuggu rúmlega 12 þúsund manns, og var umdæmið annað
mannflesta á landinu. Efnalega varð hlutur hans alla tíð rýr, raunar
fátækt. „Hann mátti til að róa sér vertíðarhlut á Grund undir Eyja-
íjöllum hvern vetur, þó oft yrði stopult vegna sjúklinga aðkalls“.4
Embættisbústað, sein átti að fylgja starfinu, var hann svikinn um á
annan áratug. Leitaði hann hvað eftir annað úrlausnar, en án ár-
angurs. Loks frá upphafi árs 1816 fengu fjórðungslæknarnir bætt
laun sín, og fékk Sveinn 300 rd. r.s. í árslaun. Hálf jörðin Vík var
honum „frí gefin nokkru áður“.5 Tillögur hans um sjúkrahús fengu
enga áheyrn. Sjúklinga varð hann alltaf að hafa heima um lengri
eða skemmri tíma. Frægastur hefur Sveinn Pálsson orðið af upp-
götvunum sínum og athugunum á náttúru Islands, einkum að hann
skýrði hreyfingu skriðjökla og áhrif þeirra. En margar aðrar merkar
athuganir gerði þessi ofurnæmi skoðari náttúru og mannlífs og sumar
hafa vísindamenn ekki sannreynt fyrr en eftir 1930.6 Rit sitt um
jöklana fékk hann ekki birt þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir (sjá hér
síðar). Annars hefði nafn hans hlotið heiðurssess í sögu jarðfræðinnar.
Á rannsóknarferðum tókst Sveini að komast yfir þrjá fjórðunga
landsins og skrifaði þykka doðranta um athuganir sínar. Hann var
brennandi í andanum til dauðadags. Hann var afburða vatnamaður
í mesta vatnahéraði landsins og seildist til að ferðast einn, ef hann
kenndi sér ekki lasleika. öll hegðun þessara hættulegu vatna virtist
honum opin bók. í vetrar- og öræfaferðum er hann jafnótrauður.