Morgunblaðið - 10.05.2001, Blaðsíða 64

UMRÆÐAN
64 FIMMTUDAGUR 10. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SVO sem mörgum er
kunnugt um var lögvísi
löngum mikils metin
hér á landi á fyrri öldum
og lög voru meðal þess,
sem fyrst var fært í let-
ur á okkar máli. Form
dómstarfa samkvæmt
fornum landsrétti átti
sinn þátt í því, að al-
menningur vissi fleira
um lög og rétt en ella
hefði verið, en löngum
voru dómar fjölskipaðir
leikmönnum og að öðru
leyti með þeim hætti, að
þingsóknarmönnum
var auðvelt að fylgjast
með ýmsum þáttum dómsferlis og
hafa lærdóm af. Á síðustu öldum
leiddu breytingar á réttarfarslöggjöf
landsins þó m.a. til þess, að þátttaka
almennings í dómstörfum hvarf að
miklu leyti og almenn lagakunnátta
þvarr þá einnig til mikilla muna. Á
síðari tímum hefur orðið allnokkur
breyting þar á, m.a. með tilkomu
bættrar fjölmiðlunar og almennrar
upplýsingar, enda þótt fullyrða megi
að enn sé mikilla úrbóta þröf.
Nú um stundir ber tvímælalaust
nauðsyn til – e.t.v. fremur en nokkru
sinni fyrr – að allur almenningur hafi
glögga innsýn í ýmis þau grundvall-
aratriði réttarins, sem helst snerta
stöðu einstaklinga og fjölskyldunnar í
samfélaginu og um margvísleg við-
skipti manna við samborgara sína.
Lögvarin mannréttindi, af hvaða toga
sem er, verða aldrei fullvirk nema al-
menningur geri sér glögga grein fyrir
tilvist þeirra og eðli og skilji nauðsyn
þess að vernda beri stöðu borgaranna
að lögum og í framkvæmd, þannig að
stjórnarskrárvarin réttindi verði ekki
brotin á þeim. Í þessu efni gegna fjöl-
miðlar veigamiklu hlutverki við skil-
virka lýðfræðslu og með því að halda
uppi gagnrýnni samfélagsumræðu,
sem byggist m.a. á lögfræðilegum
rökum. Þá má heldur ekki gleyma
hlutverki og skyldum grunnskóla og
almennra framhaldsskóla á þessu
sviði.
Vitundin um rétt sinn og viljinn til
að gæta hans er ein hin besta vörn
borgarans gegn ofríki annarra og
misbeitingu valds sem og gegn hvers
kyns ólögum og óstjórn, sem kann að
ógna réttarríkinu. Aðhald frá al-
menningi er öllum ráðamönnum
nauðsynlegt og stuðlar að góðu sam-
lífi manna og almennum velfarnaði.
„Með lögum skal land
byggja en með ólögum
eyða“ var forðum sagt –
og enn á það við, að ef
við rjúfum þá allsherj-
arreglu, sem lögunum
fylgir, rjúfum við einnig
friðinn, en almennur
friður manna á meðal er
ein helsta undirstaða
efnalegrar og félags-
legrar hagsældar og í
skjóli hans dafnar
menningin best.
Réttarríki því, sem
við stærum okkur af,
verður ekki haldið uppi
nema réttarvitund al-
mennings sé rík og sívirk. Á því sviði
gegna löglærðir menn lykilhlutverki
og þeir bera einnig sérstaka ábyrgð
gagnvart gjörvöllu samfélaginu.
Á lagamönnum – háskólamenntuð-
um fagmönnum í lögfræði – hvílir
m.a. sérstök skylda til að upplýsa fólk
um þau atriði laga og réttar, er helst
snúa að öllum almenningi, að leið-
beina mönnum um völundarhús lag-
anna, þar sem þeim er víða fallhætt,
sem ekki hafa nána þekkingu á fræð-
unum, og leysa með faglegum hætti
úr ágreiningi manna á meðal. Þörfin á
góðri lögfræðiþjónustu – hvort heldur
sem er af hálfu embættismanna eða
lögmanna – hefur farið sívaxandi eftir
því sem þjóðfélagið hefur gerst marg-
brotnara, með tilheyrandi grósku
frumskógar laga og stjórnvaldsfyrir-
mæla, en hraði og þungi þeirrar þró-
unar mun enn aukast til muna með
vexti (að sumra mati ofvexti) þess
regluverks, sem er samofið þjóðfélagi
nútímans.
Augljóst má vera, að lögfræðingar
megna ekki að gegna þessu hlutverki
sínu nema þeim sé tryggð góð mennt-
un, m.a. góð kennsla á háskólastigi.
Lögfræðikunnáttan ein saman, þótt
mikilvæg sé, verður þó aldrei nema
Efling kennslu
og rannsókna í
lögfræði
Páll Sigurðsson
Menntun
Lagakennslan og lög-
fræðirannsóknirnar við
Háskóla Íslands líða nú
vegna fjárskorts. Páll
Sigurðsson segir að
þörf sé á stórauknum
fjárveitingum.
TÓNLISTARLÍFIÐ
hér á landi er ein af
plöntum þjóðarinnar
sem hafa vaxið, dafnað
og blómstrað síðast-
liðna áratugi. Þetta
hefur þó ekki komið til
af framúrskarandi um-
hirðu eigendanna,
heldur þvert á móti
nánast óútskýranleg-
um lífskrafti plöntunn-
ar sjálfrar, sem annars
býr við fullkomlega
óviðunandi aðstæður.
Þegar kemur að um-
hirðunni verður nefni-
lega að viðurkennast
að á margan hátt virð-
ist þroski þjóðarinnar í raun vera
rétt á borð við meðalungling í sam-
anburði við þjóðir sem eiga sér
lengri hefðir í þessum efnum. Þó
við séum ótrúlega langt komin á
mjög mörgum sviðum í saman-
burðinum virðist ennþá vanta mik-
ið upp á uppfræðslu til að fólk læri
að meta kennslu, menningu og list-
ir að verðleikum. Einhvers staðar í
keðju samfélagsins hlýtur einfald-
lega að vanta skiln-
ing á því hvers virði
t.d. tónlist og tónlist-
arkennsla í raun og
veru er og af hverju
þjóðin þarf á því að
halda að starfrækja
sinfóníuhljómsveit
við góðar aðstæður.
Það er þó til mikið af
fólki sem veit betur
og því er það fyrir
löngu farið að hljóma
nánast sem hræsni
þegar þetta sama
fólk, klætt spariföt-
unum, státar sig af
plöntunni sem virðist
þó alltaf mæta af-
gangi þegar kemur að vökvun,
hvað þá umpottun.
Ég held að það sé mjög hollt að
velta því við og við fyrir sér í nú-
tímasamfélaginu hvað gerir okkur
(enn) að manneskjum; vega ögn
upp á móti tæknivæðingunni,
rækta núið og samþykkja það að
þótt tækni, tölvur og tól séu vissu-
lega til framþróunar á margan hátt
munu þau aldrei koma í stað
mannlegrar nálgunar. Tónlist er,
líkt og tungumál, sammannlegt
fyrirbrigði. Hún er eitt af því í líf-
inu sem leiðir til sterkra upplifana,
sem mannfólkið fær einnig í
tengslum við t.d. dans, bókmennt-
ir, myndlist, mat og náttúru. Með-
vitað eða ómeðvitað sækist fólk í
og notar tónlist á margan hátt til
að komast nær tilfinningum sínum,
allt frá einfaldri upplyftingu hug-
ans til lækninga.
Það hefur verið margsannað vís-
indalega að það eru fáar eða engar
greinar sem þarfnast virkni jafn-
margra heilastöðva í einu og þegar
glímt er við að spila tæknilega og
músíkalskt erfiða tónsmíð á hljóð-
færi. Nákvæmnisvinnan, tíminn,
álagið og samkeppnin sem liggur
að baki tónlistarnámi er því engu
minni en t.d. lækna, ef við tökum
heilbrigðisgeirann sem dæmi, eða
lögfræðinga í þjónustu- og við-
skiptageiranum. Það fólk sem
stendur að því að búa til sinfóníu-
hljómsveit hefur og yfirleitt að
sama skapi stundað 5–7 ára há-
skóla- og sérnám.
Auðvitað mun aldrei öll þjóðin fá
áhuga á klassískri tónlist enda val
af hinu góða og hver verður aug-
ljóslega að fá að fæða andann á
sinn hátt. Eins eru jú líka til rauð-
ar ástarsögur, Halldór Laxness og
allt þar á milli og fólk velur sér
lestrarefni eftir því á hvað hug-
urinn kallar í hverju tilfelli. En það
að enn sé til ungt fólk hér á landi
sem skrifar af sannfæringu og fær
birtar greinar um að leggja niður
Sinfóníuhljómsveit Íslands er al-
veg með ólíkindum og að mínu
mati til háborinnar skammar.
Í dag eru laun Sinfóníumeðlima
það lág að nánast allir þurfa að
stunda kennslu eða aðra vinnu að
auki. Til að nefna aðeins eitt lítið
dæmi þess hvað þetta er úrelt og
óeðlilegt ástand má benda á að
prófessor við tónlistarskóla í
Þýskalandi má ekki samtímis
þiggja stöðu í hljómsveit. Hvort
tveggja er fullt starf og báðum
störfunum fylgir mjög mikill und-
irbúningur sem íslenskt tónlistar-
fólk hefur fram að þessu fram-
kvæmt með aukaorkunni. Þessi
staðreynd, ásamt gluggalausri
starfsaðstöðu í bíói á Melunum, er
fyrir löngu hætt að vera svo mikið
sem einu sinni hlægilegt ástand.
Þetta er ekki hægt lengur og engin
leið að ætlast til að tónlistarmenn
frekar en aðrir vinni vinnu sína af
ástríðunni einni saman. Vökvun,
umpottun og jafnvel áburður er
fyrir löngu orðinn lífsnauðsynlegur
og ég skora á forsvarsmenn þjóð-
arinnar að taka sig saman í andlit-
inu, bæta kjör tónlistarfólks til
muna, meta menntun okkar í takt
við aðrar stéttir og flýta byggingu
tónlistarhúss. Þá efast ég ekki
heldur um að þeim sem leyfa sér
að státa sig af plöntunni á góðu
stundunum mun líða betur næst.
Það hefur nú aldrei farið vel í land-
ann að teljast gamaldags og púkó í
augum annarra.
Af hverju
þurfum við
tónlist?
Jónína Auður
Hilmarsdóttir
Kjaramál
Í dag eru laun Sinfóníu-
meðlima það lág, segir
Jónína Auður Hilmars-
dóttir, að nánast allir
þurfa að stunda kennslu
eða aðra vinnu að auki.
Höfundur er víóluleikari, er við nám
og störf í Berlín og lausráðin hjá SÍ.
Mörkinni 3, sími 588 0640
G
læ
si
le
g
hú
sg
ög
n
Sérpantanir
Opið mán.-fös. frá kl. 12-18.
Lau. frá kl. 11-14.