Andvari - 01.10.1962, Page 26

264
KRISTJÁN BERSI ÓLAFSSON
ANDVARI
getið. Þar lýsir Snorri, hversu yfirnáttúru-
legar verur verja landið gegn erlendri
ásælni. Kaflinn mun flestum íslending-
um kunnur, en skal þó tekinn hér upp í
heilu lagi:
„Haraldur konungur bauð kunng-
um manni að fara í hamförum til íslands
og freista, hvað hann kynni að segja
honum. Sá fór í hvalslíki. En er hann
kom til landsins, fór hann vestur fyrir
norðan landið. Hann sá, að fjöll öll og
hólar voru fullir af landvættum, sumt
stórt, en sumt smátt. En er hann kom
fyrir Vopnafjörð, þá fór hann inn á fjörð-
inn og ætlaði á land að ganga. Þá fór
ofan eftir dalnum dreki mikill, og fylgdu
honum margir ormar, pöddur og eðlur
og blésu eitri á hann. En hann lagð-
ist í brott og vestur fyrir land, allt fyrir
Eyjafjörð. Fór hann inn eftir þeim firði.
Þar fór móti honum fugl svo mikill, að
vængirnir tóku út fjöllin tveggja vegna,
og fjöldi annarra fugla, bæði stórir og
smáir. Braut fór hann þaðan og vestur um
landið og svo suður á Breiðafjörð og
stefndi þar inn á fjörð. Þar fór móti hon-
um griðungur mikill og óð á sæinn út
og tók að gella ógurliga. Fjöldi land-
vætta fylgdi honum. Brott fór hann þaðan
og suður um Reykjanes og vildi ganga
upp á Víkarsskeiði. Þar kom í móti hon-
um bergrisi og hafði járnstaf í hendi, og
bar höfuðið hærra en fjöllin, og margir
aðrir jötnar með honum. Þaðan fór hann
austur með endilöngu landi — „var þá
ekki nema sandar og öræfi og brim mikið
fyrir utan, en haf svo mikið milli land-
anna,“ segir hann, „að ekki er þar fært
langskipum." Þá var Brodd-EIelgi í Vopna-
firði, Eyjólfur Valgerðarson í Eyjafirði,
Þórður gellir í Breiðafirði, Þóroddur goði
í Ölfusi."
f þennan kafla er iðulega vitnað, þegar
um landvætti er talað, og telja margir,
að frásögnin hregði upp mynd af þeim.
Slíkt mun þó næsta hæpin túlkun. Óvíst
er, hverjar sagnir liggja að baki frásögn-
inni. Aðrar heimildir hafa ekkert um
ráðgerða innrás Haralds Gormssonar að
segja, og viss atriði í kaflanum vekja
grun um, að hlutur Snorra við samningu
hans sé ærið mikill og jafnvel meiri en
sá einn að búa honum listræna fram-
setningu. Þó er engan veginn ólíklegt,
að einhverjar erfðasagnir kunni að liggja
frásögninni til grundvallar, og tvímæla-
laust er hún að verulegu leyti sprottin
upp úr akri þjóðtrúarinnar. En engin
ástæða er til að ætla, að landvættum sé
þar að neinu leyti lýst. Elvergi í kaflan-
um stendur, að dýrin, sem nefnd eru,
séu úr hópi landvætta, heldur er sú skoð-
un ályktun, sem menn hafa dregið af
orðum Snorra. En hitt nefnir Snorri,
hverjir voru voldugastir höfðingjar i
hverjum landsfjórðungi, og þar er eðli-
legri skýringu að finna. Dýrin eru sym-
ból höfðingjanna og um leið þjóðarinnar.
Þessi aðferð, að láta verur í dýralíki koma
fram sem fulltrúa eða aðra mynd þeirra
manna, scm lýst er, er algeng í íslenzk-
um sögum. Undirrótin er trú á fylgjur
manna, þ. e. a. s. þá sálarkrafta, sem geta
yfirgefið líkamann og persónugerzt utan
hans og oftast birtast í dýrslíki. Illut-
verk landvættanna í kaflanum er það
eitt að taka þátt í vörninni ásamt fylgj-
um höfðingjanna, en þeim er ekki lýst
neitt nánar. Frásögnin segir ekki annað
en það, að land og þjóð tóku höndum
saman til að hrinda af sér erlendri ásælni.
Um landvætti er ekkert á henni að
græða.3)
I Landnámu er landvætta þriðja sinni
getið berum orðum í sambandi við land-
nám í grennd við I Ijörleifsböfða. „Þar
hafði engi maður ]iorað að nema fyrir
landvættum, síðan Hjörleifur var drep-
inn“. Þetta þarf ekki að skilja svo, að það
það hafi verið Hjörleifur og menn hans