Andvari - 01.10.1963, Síða 98

216
ERIK S0NDERHOLM
ANDVARI
viðhorfi, þar sem allt í tilverunni hafði
sinn örugga sess. Það varð einnig mjög
afdrifaríkt, að sveitin var ekki enn mörkuð
af vélvæðingu landbúnaðarins, þótt hún
væri svo nærri Kaupmannahöfn, og því
lifði hann hina gömlu heilsteyptu bænda-
menningu, eins og Johs. V. Jensen, sem
var miklu cldri, hafði áður gert, og þessi
menningarheild varð Martin A. Hanscn
sífelld innblástursuppspretta ævina á
enda. Eftir nokkur ár við sveitastörf sett-
ist hann í kennaraskólann í Haslev á
Sjálandi og lauk kennaraprófi 1930.
Hann stundaði kennslu í Kaupmanna-
höfn til 1945, og þar komst hann í nána
snertingu við hið rótlausa líf nútíma-
mannsins og gerði sér grein fyrir, hve
gjörsamlega það var andstæða lífsins á
bernskuslóðum hans. Eftir 1945 starfaði
hann eingöngu að ritstörfum, ferðaðist
mikið um Norðurlönd, sérstaklega í Nor-
egi. Hann kom til Islands sumarið 1952
(sbr. ferðabókina „Rejse paa Island",
1954). Hann dó árið 1955, og var fráfall
hans eitt hið tilfinnanlegasta tjón fyrir
bókmenntir eftirstríðsáranna í Danmörku.
Á kennaraskólaárunum snerist hann
gegn hinu kristilega lífsviðhorfi æsku-
heimilisins og skólans af því að lesa verk
Georgs Brandesar, varð eldheitur fylgis-
maður skoðana hans, og í samtíð sinni
fannst honum þeim bczt framfvlgt af
kommúnistaflokknum, enda hóf hann
feril sinn sem rithöfundur undir mcrki
Brandesarstefnunnar og marxismans með
tveimur sósíalreölskum skáldsögum, ,,Nu
opgiver han“ (1935) og „Kolonien"
(1937), en einmitt starf hans að þessum
tveimur sögum um samyrkjubúskap sann-
færði hann um tvö mikilvæg atriði: að
lífsskoðun hans, hinn brandesíanski marx-
ismi, og listform hinnar raunsæju skáld-
sögu, var hvort tveggja ónothæft fyrir
hann.
Nú kemur fjögurra ára lilé, sem skáldið
notaði til að átta sig, en síðan skrifaði
hann, á áratugnum 1940—50, hvert stór-
verkið á fætur öðru, sem tryggja munu
honum sess í dönskum bókmenntum urn
langa framtíð. Hið fyrsta þeirra er ævin-
týraleg skáldsaga „Jonathans Rejse"
(1941), sem segir frá sterkum smið, er
Jónatan heitir og hefur fangað sjálfan
djöfulinn í flösku og getur því ráðið vfir
hinum djöfullegu öflum í tilverunni.
Jónatan hyggur það ráðlegast að fara til
kóngsins og færa honum hina hættulegu
flösku, en á leiðinni lendir liann óforvar-
andis í ýmsum furðulegum ævintýrum,
sem veita höfundinum ærin tækifæri til
að varpa ljósi yfir gömlu bændamenning-
una andspænis tæknimenningu nútím-
ans. Frumhugsun verksins cr sú, að hing-
að til hafi alltaf verið rcynt að skapa fyrir-
myndarríki með því að breyta fyrst hinum
ytri þjóðfélagsformum, sem síðan mundu
væntanlega skapa nýjan og betri rnann.
M. A. EI. neitar þessu og heldur því
fram, að við verðum að byrja á sjálfum
okkur, því að fyrst verði að breyta mann-
inum og síðan þjóðfélaginu. Bókin cr
greinilega afturhvarf til mannskilnings
bændamenningarinnar, þar sem tvíhyggj-
an gott-illt ræður og hefur sína ákveðnu
meiningu: I Ijartað „er það leiksvið, þar
sem Guð og Satan eigast við“, og maður-
inn er sjálfur ábyrgur fyrir því að lúð
góða sigri. Með öðrum orðum: baráttan
milli hins góða og hins illa, Guðs og
Satans, er háð í hverjum einstökum
manni, þannig að einstaklingurinn er
gerður ábyrgur fyrir bættu þjóðfélagi.
Þegar í þcssari skáldsögu eru orðin ábyrgð
og ábyrgðartilfinning orðin lykilorð í höf-
undmennsku skáldsins.
í „Jonathans Rejse“ cr djöflaflaskan
tákn nútímatækninnar að meðtalinni
atómsprengjunni, sem að skoðun höfund-
ar er hin raunverulega orsök hinnar and-
legu kreppu mannkynsins í dag. En um