Andvari - 01.01.1993, Side 131

HALLA KJARTANSDÓTTIR
I leit að eilífum sannindum
Um sögusýn Gunnars Gunnarssonar
i
Gunnar Gunnarsson ákvað snemma á rithöfundarferli sínum að skrifa
flokk skáldsagna sem sækti efnivið í þúsund ára sögu lands og þjóðar.
Þungamiðja þeirra allra skyldi vera landnám í víðri merkingu þess orðs og
hafði þá Gunnar ekki síst í huga það landnám mannsandans sem leiðir af
sér menningarumbrot og nýsköpun. Hins vegar hefur það verið nokkuð á
reiki í huga Gunnars hvaða sögur fylltu þennan flokk því vissulega mætti
fella allt höfundarverk hans að þessari skilgreiningu.
í grein Sveins Skorra Höskuldssonar „Draumur í sýn“ sem birtist í Skírni
árið 19741 kemur fram að samkvæmt fyrstu skilgreiningu Gunnars á Land-
námsflokknum tilheyrðu fimm skáldsögur þeim flokki. Þeirra elst er Fóst-
bræður sem kom út árið 1918 en hún fjallar um landnámsmanninn Ingólf
Arnarson og fóstbróður hans Hjörleif. Þetta er rómantísk hetjusaga af
sterkum einstaklingum þar sem höfundur gerir tilraun til þess að skýra þá
atburði sem leiddu til landnáms íslands. Og þeirrar skýringar leitar hann í
skapgerð eða eðlisþáttum aðalpersónanna fremur en þjóðfélagsástandi
þessa tíma.
Þær sögulegu skáldsögur Gunnars, sem fylgdu í kjölfar Fóstbræðra, eru
sama marki brenndar. Þær eru fyrst og fremst sögur af einstaklingum -
mönnum sem kristalla þau lífsviðhorf sem lágu að baki átökum og svipting-
um í sögu þjóðarinnar. Allar gerast þær jafnframt á tímum mikilla umbrota
í þjóðarsögunni og Gunnar gerir sér far um að skyggnast undir yfirborð at-
burðanna með það fyrir augum að sýna hvaða lífsviðhorf og hugsjónir bera
uppi og knýja áfram hina sögulegu atburðarás. Þessum flokki sagna tilheyr-
ir einnig Jón Arason en hún kom út árið 1930.
Þriðja sagan í landnámsflokknum er Jörð en hún er jafnframt sjálfstætt
framhald Fóstbræðra. Þar segir af niðjum Ingólfs Arnarsonar og lífinu á
landnámsbænum Arnarhvoli. Jörð kom út árið 1933 og ári síðar kom svo
sagan Hvítikristur. Báðar lýsa þessar sögur örlagaríkum atburðum í sögu
9 Andvari