Andvari - 01.01.1993, Side 132

130
HALLA KJARTANSDÓTTIR
ANDVARI
þjóðarinnar. í Jörð er það stofnun Alþingis árið 930 en í Hvítakristi kristni-
takan. Grámann er svo yngsta sagan í Landnámsflokknum. Hún kom út ár-
ið 1936 og gerist í byrjun 12. aldar þegar fyrstu hnignunareinkenna þjóð-
veldisins var farið að gæta.
Ég hef hugsað mér að gera sögurnar Jörð og Hvítakrist að umræðuefni
hér. Ekki vegna þess að mér finnist sú fortíðarmynd sem þar er dregin upp
sérlega eftirminnileg heldur vegna þeirra viðhorfa til heiðni og kristni sem
þar birtast og mér finnast athygli verð, ekki síst vegna þess að þau gefa
jafnframt til kynna trúar- eða lífsskilning Gunnars Gunnarssonar sem ég
hef einnig í hyggju að velta fyrir mér.
Hinar sögulegu aðstæður eru gjörólíkar í þessum verkum og að auki eru
sögurnar mjög mismunandi bæði að formi og efnistökum þótt Gunnar
skrifi þær með stuttu millibili og þær gerist á svipuðum tíma. I þeim báðum
skipar þó trúin eða öllu heldur trúarumræða veglegan sess þótt andi verk-
anna sé alls ekki sá sami í þessu tilliti vegna þess að heiðni og kristni birtast
þar í mjög mismunandi myndum.
II
í Jörð er dregin upp fögur og upphafin mynd af heiðnu mannlífi á Arnar-
hvoli, höfuðbýli landnámsmannsins og allsherjargoðans Ingólfs Arnarson-
ar. Þar ríkir hið fullkomna jafnvægi og menn lifa í sátt við sjálfa sig, náttúr-
una og náungann - í kærleika til alls sem lifir. Þar birtist trúin á hið góða í
manninum sem er hafið yfir öll mörk kristni og heiðni. Arnarhvolsmenn
eru heiðnir og friðsamir trúmenn, sem útkljá deilumál með vopni laganna
en ekki með stáli. Þeir eru bændur en ekki víkingar og dýrka Þór ásamt
goðmagni jarðar. Líf og afkoma Arnarhvolsættarinnar er einungis háð frjó-
magni jarðarinnar - jörðin er í senn lífslind þeirra og uppspretta alls lífs og
birtist þannig sem hliðstæða hins skapandi afls sem kristnir menn kalla guð.
Guð kristinna hefur bólstað á himnum, guðdómur hinna heiðnu býr í jörð-
inni. Þetta eru grundvallarandstæður trúarbragðanna eins og þær birtast í
Jörð.
í sögunni eru víða teikn á lofti um trúskiptin sem í vændum eru en höf-
undur leitast sífellt við að finna hinum ólíku trúarbrögðum sameiginlegan
farveg. Þannig undirbýr hann uppgjörið milli heiðni og kristni sem fram fer
í Hvítakristi. Þar birtist hins vegar heimur sundrungar, átaka og togstreitu
andstætt þeirri einingu sem ríkir í Jörð. í báðum verkunum leitast höf-
undur þó við að komast sem næst innsta kjarna trúarbragðanna í þeim til-
gangi að draga fram hliðstæður þeirra og sameiginlega eðlisþætti. í Hvíta-