Andvari - 01.01.1993, Page 172

170
KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
ANDVARI
leiðingar hans um hvernig ofsaðning og ofskólun geti orðið að jafnstórum
vanda í skólamálum og ófullnægða menntaþráin og heimalningshátturinn
var áður:
Vandi nútímans er vandi valsins, vandi hinna mörgu möguleika. Aður var það fá-
breytnin, sem svæfði hæfileikana, nú er það margbreytnin, sem ærir þá og tætir (I,
242).
Hafa ber í huga að þetta er ritað áratugum áður en íslenskir skólamenn
tóku að átta sig á því að „samheimskan“ eða „flathyggjan" kynni að verða
einn stærsti vágesturinn í skólum: erfiðasti farartálminn á þroskabraut
unglinga.4 Og eins og jafnan þegar Þórarinn eygði slíka hindrun þótti hon-
um sjálfsagt að gera sitt í ræðustól til þess að nemendur steyttu ekki fót við
henni.
Það liggur í sjálfu eðli skólaslitaræðu að þar séu ungu fólki lagðar lífs-
reglurnar. Meistari í M.A. sem ekki reyndi að ljá nemendum sínum holla
heimanfylgju á hinum síðasta samverudegi þeirra brygðist hlutverki sínu.
Þórarinn vissi þar hvað til síns friðar heyrði enda hafði hann svarið skólan-
um og nemendum hans ævitryggð. Það sem hjá okkur hinum er væntum-
þykja í garð skólans var hjá honum fölskvalaus ást. Umhyggja hans fyrir
stofnuninni og öllum þegnum hennar endurspeglast hvergi betur en í hin-
um föstu haust- og vorræðum. Óhagganleiki köllunar hans og skyldleiki
ræðuefnanna eru ekki nema eðlileg orsök og afleiðing. Það var kannski
einmitt þessi ríka köllun sem sleit kröftum Þórarins fyrir aldur fram, of-
bauð heilsu hans og olli því að hann dó skólanum að lokum - rétt eins og
hann hafði lifað honum.
3. Villieðli og sjálfgæsla
Vísindin, sem eru lögmálsbundin, ná ekki til þess, sem í eðli sínu er frjálst. Þess vegna
verður vandi hins frjálsa manns aldrei leystur endanlega, aldrei með stærðfræðilegri
nákvæmni. Hver einstaklingur verður að leysa vandann daglega, við hvert fótmál, svo
að segja. I þessu er fólginn mikilleiki mannsins (1,154).
Eins og fram kemur í þessum orðum Þórarins, og öðrum sem fyrr hefur
verið til vitnað, þá er hann gagntekinn af hugsuninni um frelsi mannsins til
að marka sér lífsstefnu, um valið sem hver einstaklingur stendur þannig
frammi fyrir og um vandann sem þeirri vegsemd fylgir. Ekki er ólfklegt að
hér kenni áhrifa frá hugsun franskra existentíalista, enda var Þórarinn vel
heima í bókmenntum og heimspeki „hins milda Frakklands“, jafnt eftir að
námsárum hans þar sleppti.5 En frelsinu fylgir ábyrgð og Þórarinn gengur