Andvari - 01.01.2007, Blaðsíða 143

EYSTEINN ÞORVALDSSON
Grettir og Snækollur
Trúardeilur og kveðskapur Vestur-Islendinga
í íslensku landnemabyggðunum í Vesturheimi var lengi vel mikil togstreita
og stundum harðvítugar deilur um trúmál. íslendingar voru allt í einu stadd-
ir í nýju trúmálaumhverfi. Þarna voru þeir ekki undir yfirstjórn ríkiskirkju
eins og á íslandi. Kirkjufélög voru sjálfstæðar stofnanir. Við þessar aðstæð-
ur áttuðu menn sig líka á því að þeir voru ekki seldir undir kennisetningar
yfirdrottnandi þjóðkirkju, heldur gátu þeir myndað sér eigin skoðanir um
trúarsetningar eða afneitað þeim með öllu án þess að þjóðfélagið skipti sér
af því.
Lúterska kirkjufélagið vestra leitaðist við að treysta vald sitt og verða áhrifa-
mikil stofnun. Höfuðklerkur Kirkjufélagsins var lengi vel séra Jón Bjarnason
(1845-1914). Hann var þjóðræknismaður og þótti ræðuskörungur. Hann lagði
mikla áherslu á bókstafstrú Biblíunnar og krafðist skilyrðislausrar hlýðni við
trúarsetningar kirkjunnar. Margir fylgdu Jóni og Kirkjufélaginu að málum en
öðrum þótti hann kreddufastur og vildu fara aðrar leiðir. Kirkjufélagið gaf út
tímaritið Sameininguna og ritstjóri var séra Jón.
Frjálslyndara lúterstrúarfólk fylkti sér flest í söfnuð únítara. Þar ríktu svip-
uð viðhorf og í nýguðfræðinni sem náði fótfestu austan hafs og vestan um
aldamótin 1900. Sumir voru utan allra trúfélaga og voru jafnvel einarðir guð-
leysingjar eins og t.d. Stephan G. Stephansson (1853-1927). Hinir frjálslyndu
og guðlausu voru gjarnan kallaðir vantrúaðir og viðhorf þeirra kölluð vantrú.1
Vestra voru þeir einnig oft kallaðir fríþenkjarar (e. freethinkers). Langflest
íslensku skáldin vestanhafs voru vantrúarfólk.
Fleiri trúarhópar létu á sér kræla meðal Vestur-íslendinga. íslenskir morm-
ónar frá Utah komu í trúboðserindum til íslendingabyggða í Manitoba og í
Norður-Dakota. Þeir höfðu ekki erindi sem erfiði. Einn þeirra þrumaði yfir
Kristjáni Níels fjósamanni sem var að moka fjósflórinn. Að lokinni hugvekju
krafðist trúboðinn þess að fjósamaðurinn gerði grein fyrir trúarskoðun sinni.
t*á kvað Káinn vísuna:2