Andvari - 01.01.2007, Side 102

100
HJALTI HUGASON
ANDVARI
Líta má svo á að hinar „stóru ævisögur" og raunar ævisögur almennt séu
hluti af rótgróinni íslenskri menningarhefð, nútímaleg mynd þeirrar „mann-
fræði“ sem hér var stunduð til forna. Hún á rætur að rekja allt aftur til
persónusagna Landnámu en hefur tekið á sig aðskiljanlegar myndir fram til
dagsins í dag. Löngum réðst valið á sögupersónum af stétt þeirra og stöðu
eins og í biskupasögum, presta- og sýslumannaævum svo nokkuð sé nefnt.
Nú eru sögupersónur í ríkari mæli valdar út frá eigin ágæti, hæfileikum eða
sérstæðu lífshlaupi. Víða leynast þó tengingar milli hinna „stóru ævisagna“
nútímans og eldri hefða. Ólafía Jóhannsdóttir var t.d. kona sem seint hefði
komið til álita sem viðfangsefni í ævisögu meðan áhersla lá á að varðveita
minningu embættismanna og annarra mikilmenna mælt á kvarða stéttasam-
félagsins. Ferill hennar var hins vegar slíkur að fyrr á tíð hefði mátt rita um
hana í heilagra manna sögum.
Hér að framan er ekki reynt að telja upp allar þær ævisögur sem flokka má
sem „stórar“ út frá þeim viðmiðunum sem lagðar voru til grundvallar og út
hafa komið frá 1991 til skrifandi stundar. Athygli vekur að á einum og hálfum
áratug höfum við eignast sögur fjórtán mikilhæfra einstaklinga þó ekki sé
ráðist í lengri upptalningu en hér var gert. Um suma voru þegar til viðamiklar
ævisögur og um aðra veruleg ævisöguleg skrif. Samt er það ugglaust svo að
í því sérstaka bókaflóði sem hér hefur verið lýst hefur líka verið komið í veg
fyrir að einstaklingar féllu í gleymsku. Það á t.d. við um Björgu, huldukonuna
að baki orðabókar Blöndals. Hún hefði væntanlega aldrei gleymst með öllu
en hefði e.t.v. hreppt þau örlög að verða andlitslaus einstaklingur með titilinn
fyrsti kvendoktorinn.1 Bók Sigríðar Dúnu Kristmundsdóttur er það að þakka
að minning Bjargar er varðveitt til nýrra kynslóða og hún verður án efa fleir-
um að rannsóknarefni í framtíðinni.
í þessari grein verður fjallað um ýmsa eðlisþætti ævisöguritunar. Verður
sérstaklega staldrað við eina af fyrrtöldum sögum eða ævisögu sr. Matthíasar
Jochumssonar eftir Þórunni Erlu Valdimarsdóttur. Þessi saga er meðal þeirra
nýjustu en 2006 komu þó út ekki færri en þrjár „stórar ævisögur“. Þá höfðar
hún á sérstakan hátt til höfundar þessarar greinar. Hann ólst upp í næsta húsi
við Sigurhæðir og sá út um herbergisglugga sinn bæði hús skáldsins og kirkj-
una sem oft er kennd við hann. Sú nálægð vakti snemma áhuga og forvitni
um manninn sem gerði þetta hús svo dularfullt og magnað í barnshuganum.
Sr. Matthías var líka umdeildur guðfræðingur og prestur. Það olli því að for-
vitni höfundar sem hafnaði í sömu stétt dvínaði ekki með aldrinum. Upp á
Sigurhæðir var því kærkomin lesning. Ekki ber að skoða eftirfarandi grein
sem dóm um bók Þórunnar. Hér verða aðeins settar fram nokkrar hugleið-
ingar sem byggðar eru á henni. Þess skal þó getið að verk hennar hlýtur að
teljast næsta tímabært. Hefði ævisaga um sr. Matthías ekki birst í upphafi
nýrrar aldar er hætt við að hann hefði að mestu gleymst nema sem höfundur