Andvari - 01.01.1956, Side 8

4
Guðmundur Gíslason Hagalín
ANDVARI
þeir af fátækt sinni til samtaka um viðskipti, og niður í frosna
jörð fellivetra skaut vilji þeirra þeim rótum, sem upp af uxu
sprotar svo hertir í nepju neyðar og hríðum umkomuleysis, að
þó að þeir væru seinsprottnir og kræklóttir, reyndist þeim langs
lífs auðið í þessu landi.
Á fyrri hluta 19. aldar átti sér stað vestur við Breiðafjörð
mikil og víðtæk menningarleg blómgun. Á síðasta fjórðungi aldar-
innar hófst á öðru landshomi, norður í Þingeyjarsýslu, menn-
ingarleg og þjóðfélagsleg vakning, sem dró að sér athygli þjóðar-
innar allrar. Þar kreppti skór harðærisins einna tillinnanlegast
að fæti, og þaðan hófust miklir mannflutningar til Vesturheims.
En á öðru leitinu vom svo þarna menn, sem sátu ekki kyrrir
í kölnum heimahögum fyrir þær sakir, að þá skorti þrek og
framtak til umskipta, heldur af því, að þeir vöknuðu til þeirrar
manndómsreisnar að mæta erfiðleikunum af hendi náttúruafla
og ills viðskiptalegs og stjórnarfarslegs aðbúnaðar með aðgerðum,
er veittu hvort tveggja í senn: aukna framvindu til nrenningar
og velmegunar og meira þol og getu til viðnáms.
Yfirvald Þingeyinga var á þessurn árum sá maður, sem hæst
bar á vettvangi frelsisbaráttunnar, hinn skapmikli mælskumaður
og þingskörungur Benedikt Sveinsson á Idéðinshöfða á Tjör-
nesi, og Þingeyingar áttu í þennan tíma tvo þjóðmálamenn í
bændastétt, sem þóttu bera af flestum stéttarbræðrum sínum um
vitsmuni, þekkingu og virðuleik, þar sem voru þeir Einar Ás-
mundsson í Nesi og Jón Sigurðsson á Gautlöndum. Þama var
stofnað Þjóðliðið, sem mönnum víða um land fannst ærið nýstár-
legt og mörgum þótti bera vitni um oflæti og jafnvel nokkurn
vindbelging, en var þó óvenjulegt fyrirbrigði að reisn, stórhug
og dirfsku. Og þarna fór það saman, að fátækir bændur bundust
órofa samtökum til viðskiptalegra bjargráða og öðluðust slíkan
skilning á því, að mennt er nráttur, að þeir stofnuðu með sér
félag til kaupa á erlendum ritum um félagsmál, tímaritum um
menningarmál og bókmenntir og skáldritum norrænna öndvegis-
höfunda, skrifuðu í sveitarblöð um stjórnmál, viðskiptamál, trú-